Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Małgorzata Jaśkowska - spr., Sędziowie NSA Jan Kacprzak, Jerzy Krupiński, Protokolant Kamil Wertyński, po rozpoznaniu w dniu 7 maja 2008r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Z. G. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 23 maja 2007 r. sygn. akt II SA/Wa 415/07 w sprawie ze skargi Z. G. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia [...] nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia w drodze wyjątku oddala skargę kasacyjną

Wyrokiem z dnia 23 maja 2007 r. sygnatura akt II SA/Wa 415/07 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę Z. G. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] nr. [...] utrzymującą w mocy poprzednią decyzję tego organu z dnia [...] nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Wyrok wydany został w następujących okolicznościach sprawy.

Wskazaną wyżej decyzją z dnia [...] nr [...], Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych po rozpatrzeniu wniosku Z. G. o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy w drodze wyjątku, na podstawie art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 ze zm.) odmówił przyznania świadczenia w drodze wyjątku. W uzasadnieniu tej decyzji organ podał, iż świadczenie powyższe może być przyznane ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nie przekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Powołując się na treść art. 83 w/w ustawy organ stwierdził, iż przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy jest możliwe, gdy spełnione zostaną łącznie wszystkie warunki określone w powyższym przepisie, a niespełnienie nawet jednego z nich wyklucza możliwość przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Organ ustalił, iż na przestrzeni [...] lat życia wnioskodawca posiada udowodniony okres składowy i niesładkowy wynoszący 13 lat 8 miesięcy i 3 dni. Jednocześnie podkreślono, że w ciągu kolejnych 10 lat bezpośrednio przed datą powstania całkowitej niezdolności do pracy, zamiast wymaganych 5 lat ubezpieczenia, wnioskodawca udowodnił tylko 9 miesięcy i 13 dni. Co więcej, w latach od 1995 do 1998 i od 1998 do 2001 wystąpiły przerwy w ubezpieczeniu, zaś do grudnia 2001 r. po ustaniu zatrudnienia, do czasu powstania całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji, w październiku 2005 r. tj. przez ponad 4 lata, nie został udowodniony żaden okres pracy potwierdzony opłacaniem składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Nie zostały zatem, zdaniem organu, wykazane szczególne okoliczności uniemożliwiające skarżącemu przezwyciężenie przeszkód do wykonywania zatrudnienia i nabycia uprawnień do świadczenia ustawowego, tym bardziej, że w czasie wykazanych przerw w wykonywaniu pracy był on zdolny do jej świadczenia. Niezależnie od tego wskazano, że skarżący pobiera zasiłek stały oraz zasiłek pielęgnacyjny, co nie pozwala uznać, że pozostaje bez niezbędnych środków utrzymania.

We wniosku do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 grudnia 2006 r. o ponowne rozpatrzenie sprawy, Z. G. nie zgodził się ze stanowiskiem organu i podał, że pomoc otrzymywana ze środków jest za niska na leczenie i rehabilitację, a przyznanie renty w drodze wyjątku umożliwiłoby mu intensywną rehabilitację, a w konsekwencji tego, na podjęcie pracy w przyszłości i nabycie uprawnień do świadczeń na zasadach ogólnych.

Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, decyzją z dnia [...] nr. [...] utrzymał w mocy swoją poprzednią decyzję z dnia [...] W uzasadnieniu decyzji organ powołał się na argumentację zaprezentowaną już we wcześniejszej decyzji. Dodał przy tym, że lekarz orzecznik ZUS orzeczeniem z dnia 20 lipca 2006 r. orzekł u wnioskodawcy całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji od dnia 3 października 2005 r. i udokumentowany okres ubezpieczenia nie jest adekwatny do jego wieku. Okres ten, zdaniem organu, powinien być adekwatny do wieku ubezpieczonego, a niespełnienie przez wnioskodawcę warunków do uzyskania świadczenia na zasadach ogólnych musi być skutkiem szczególnych okoliczności, które w rozpoznawanej sprawie nie wystąpiły. Poza tym, wysokość świadczeń wypłacanych wnioskodawcy ze środków pomocowych przez MOPS - w łącznej kwocie 461 zł nie pozwala na uznanie, że pozostaje on bez niezbędnych środków utrzymania i nie można ich utożsamiać ze środkami na zaspokojenie wszystkich potrzeb życiowych.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie Z. G., wniósł o uchylenie decyzji Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] nr. [...], powołując się na wcześniej wskazane zarzuty zawarte we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Podkreślił przy tym, że w miejscu jego zamieszkania występuje wysokie bezrobocie i w czasie, kiedy zostawał bez pracy, podejmował różne prace doraźne, jednak nikt nie chciał go zatrudnić na stałe.

W odpowiedzi na skargę Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie skargi, wskazując na dotychczasowe ustalenia faktyczne i prawne. Dodał ponadto, że dochód na jednego członka rodziny skarżącego wynosi 488,60 zł i przekracza kwotę najniższej renty z ubezpieczenia społecznego wynoszącą 459,57zł.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, iż skarga nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd pierwszej instancji powołując treść art. 83 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39 , poz. 353 ze zm.) wskazał, iż prawo do świadczeń przysługuje w przypadku łącznego spełnienia przez wnioskodawcę określonych w tym przepisie warunków, a mianowicie:

- przesłanka bycia ubezpieczonym lub pozostałym po ubezpieczonym członkiem rodziny;

- niespełnienie wymagań dających prawo do emerytury lub renty na zasadach ogólnych spowodowane szczególnymi okolicznościami;

- ubiegający się o to świadczenie nie może podjąć pracy lub innej działalności zarobkowej objętej ubezpieczeniem społecznym z powodu całkowitej niezdolności do pracy lub wieku;

- ubiegający się o świadczenie nie ma niezbędnych środków utrzymania.

Świadczenia przyznane w drodze wyjątku nie mogą jednak wysokością przekroczyć odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

Jednocześnie Sąd pierwszej instancji podkreślił w uzasadnieniu swojego orzeczenia, że na tle całej ustawy, określającej zasady nabywania prawa do świadczeń typu ubezpieczeniowego, a więc finansowych i pozostających w związku z funduszem gromadzonym na ten cel ze składek ubezpieczeniowych przyszłych świadczeniobiorców, jest to regulacja szczególna, pozwalająca na uzyskanie świadczenia odpowiadającego świadczeniu przez osoby, które nie spełniają warunków do uzyskania świadczeń w zwykłym trybie. Świadczenia z tego przepisu, jak podał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, nie mają charakteru roszczeniowego. Na uznaniowy charakter decyzji w przedmiocie świadczeń w drodze wyjątku wskazuje bowiem sformułowanie zastosowane przez ustawodawcę w przepisie, który przewiduje, że "Prezes Zakładu może przyznać ..." takie świadczenie w drodze wyjątku.

W uzasadnieniu orzeczenia Sądu pierwszej instancji wskazano również, że finansowanie rent i emerytur przyznanych w tym trybie obciąża budżet państwa, a nie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zaś ustawa pozostawia ich przyznanie uznaniu Prezesa ZUS. Pozostawienie tego uprawnienia uznaniowej decyzji organu nie oznacza, że Prezes ZUS ma całkowitą i niekontrolowaną swobodę podczas rozpatrywania wniosku o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Na organie prowadzącym postępowanie administracyjne, również działającym w ramach uznania administracyjnego, ciąży obowiązek wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego.

W rozpatrywanej sprawie WSA w Warszawie ocenił, że z akt sprawy i z uzasadnienia zaskarżonej decyzji wynika, że Prezes ZUS zbadał wyczerpująco wszystkie okoliczności faktyczne i dokonał obiektywnej oraz wnikliwej ich oceny. Organ miał podstawę do przyjęcia, że Z. G. nie spełnia przesłanki braku szczególnych okoliczności do uzyskania renty na ogólnych zasadach. Jak wynika bowiem z akt sprawy, skarżący legitymował się stosunkowo krótkim do wieku stażem pracy, a przerwy w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne usprawiedliwiał wyłącznie trudną sytuacją na rynku pracy i problemami ze znalezieniem legalnego zatrudnienia ze względu na duże bezrobocie. Sąd pierwszej instancji zaakceptował argumentację organu, który podnosił, że skarżący zamieszkiwał i nadal zamieszkuje w pobliżu Wrocławia, w którym o pracę jest stosunkowo łatwiej niż w innych regionach kraju. Natomiast wykonywanie pracy bez opłacania składek na ubezpieczenie społeczne nie jest okolicznością szczególną w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Również jako nieuzasadniony został oceniony przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zarzut podniesiony przez skarżącego w piśmie procesowym z dnia 22 marca 2007 r., o braku niezbędnych środków utrzymania. Sąd powołał się w tym zakresie na ugruntowany w orzecznictwie sądów administracyjnych pogląd, że wskazane w art. 83 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), niezbędne środki utrzymania nie są tożsame z niewystarczającymi środkami. Nawet zatem obiektywnie trudna sytuacja finansowa skarżącego, w opinii Sądu pierwszej instancji, nie pozwala przyjąć, że nie posiada on niezbędnych środków utrzymania, a w związku z tym nie została spełniona kolejna z przesłanek warunkujących przyznanie świadczenia w drodze wyjątku.

Skargę kasacyjną wniósł Z. G.. Wyrok zaskarżony został w całości. Wniesiono o jego uchylenie oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie w celu ustalenia przez Sąd przesłanek uzasadniających przyznanie renty w szczególnym trybie.

Skarga kasacyjna oparta została na podstawie naruszenia prawa materialnego tj. art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 ze zm.), poprzez jego niezastosowanie, będące wynikiem błędnej oceny, że skarżący nie spełnia wszystkich warunków ustawowych uprawniających do wydania decyzji o przyznaniu świadczenia w trybie powołanego przepisu.

Uzasadniając przedstawiony zarzut wnoszący skargę kasacyjną argumentował, że wbrew stanowisku przyjętemu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, spełnił wszystkie przesłanki do przyznania świadczenia i okoliczności te wykazał w toku postępowania.

Całkowita niezdolność do pracy skarżącego, jak podniesiono w skardze kasacyjnej, potwierdzona jest znajdującym się w aktach sprawy orzeczeniem o niepełnosprawności i jest okolicznością bezsporną. Podkreślono przy tym, że skarżący stał się osobą niepełnosprawną (i niezdolną do pracy) w wyniku przestępstwa pobicia lub rozboju. Postępowanie karne w tej sprawie nadzorowane przez Prokuraturę Rejonową w O. jest w toku, a sprawców do tej pory nie wykryto.

W odniesieniu do kwestionowanej przesłanki występowania szczególnych przyczyn niespełnienia warunków uzyskania renty na zasadach ogólnych, uzasadniając zarzut skargi kasacyjnej podano, że skarżący wykazał, iż podejmował w okresie poprzedzającym wypadek działalność zarobkową, co potwierdzają umowy o dzieło i zlecenia. W związku z tym wnoszący skargę kasacyjną podniósł, że ma prawo domagania się, aby okresy pracy, gdy wykonywał czynności odpowiadające zatrudnieniu na podstawie przepisów kodeksu pracy zostały zaliczone do tzw. "okresów składkowych" z tytułu ubezpieczenia społecznego. Nie podejmuje się on ponoszenia odpowiedzialności za fakt, że pracodawcy, korzystając z określonej koniunktury na rynku pracy, nie odprowadzali składek, zaś na piśmie potwierdzali jedynie zawarcie umów cywilnoprawnych. Wnoszący skargę kasacyjną utrzymuje, że wykonywał w tym czasie czynności typowe dla stosunku zatrudnienia, najczęściej zgodne z wyuczonym zawodem i nie można mu w związku z tym zarzucić braku aktywności w poszukiwaniu pracy.

Jako niezasadny przedstawiany jest w uzasadnieniu skargi kasacyjnej także użyty przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie argument, że skarżący nie poszukiwał pracy w W., skoro znalazł i wykonywał zatrudnienie nawet na terenie innych województw, w tym na terenie budowy w województwie zachodniopomorskim.

Podsumowując tę część wywodu, w uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że okoliczność nie opłacania składek oraz nie potwierdzania warunków umów o pracę w trybie określonym postanowieniami kodeksu pracy obciąża wyłącznie pracodawców.

Dla prawidłowej oceny omawianej przesłanki, jako miarodajną podano w uzasadnieniu skargi kasacyjnej interpretację zaprezentowaną przez WSA w Warszawie w wyroku z dnia 9 listopada 2004 r. II SA/Wa 82/04 LEX nr 155885, w świetle której, fakt bezrobocia nie może stanowić przesłanki wskazującej na wystąpienie w sprawie szczególnych okoliczności uniemożliwiających podjęcie pracy. Jednakże, jeżeli okoliczność tę połączy się z aktywnością w kierunku znalezienia jakiejkolwiek pracy i pozytywnym działaniem zmierzającym w pierwszej kolejności do poszukiwania pracy, a nie starania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, to całokształtu tych okoliczności nie można w sprawie pominąć.

W omawianej sprawie, jak podnosi się dalej w skardze kasacyjnej, skarżący wykazał niezbędną aktywność w poszukiwaniu pracy przed datą wypadku, natomiast Sąd niewystarczająco uwzględnił przyczyny niepłacenia składek, do czego był zobligowany, uwzględniając chociażby treść wyroku NSA z dnia 11 kwietnia 2003 r. (sygn. akt II SA 4030/02) oraz interpretację zawartą w wyrokach NSA z dnia 24 marca 2003 r. (sygn. akt II SA 3594/02), z dnia 15 stycznia 2002 r. (sygn. akt II SA 2571/01), z dnia 13 grudnia 2000r. (sygn. akt II SA 1935/00) i z dnia 8 grudnia 2000r. (sygn. akt II SA 1933/00).

Jako naruszenie art. 83 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) powołano w skardze kasacyjnej również przyjęcie, że skarżący nie spełnia warunku nieposiadania niezbędnych środków utrzymania. Zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną, przy dokonywaniu oceny w tym zakresie nie wzięto pod uwagę, że do zwykłych kosztów codziennego życia dochodzą w jego przypadku wydatki na niezbędną rehabilitację. Płaci za dojazdy do specjalistycznych ośrodków oraz za niektóre zabiegi i lekarstwa.

Wniosek o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku w rozpatrywanej sprawie, jak podaje się w skardze kasacyjnej, był wobec powyższego w pełni uzasadniony, szczególnie, że ubiegający się o to świadczenie ma szanse powrotu do zdrowia w stopniu umożliwiającym podjęcie pracy oraz fakt, że nie może uzyskać pokrycia tych wydatków od sprawcy (sprawców) przestępstwa, przynajmniej do czasu ustalenia osób odpowiedzialnych za ciężkie uszkodzenie ciała, jakiemu uległ. Powołano się przy tym dodatkowo na fakt, że świadczenie, jakiego dochodzi wnioskodawca jest finansowane z budżetu Państwa, ale na organach ścigania spoczywa jednocześnie obowiązek ustalenia okoliczności dokonanego na szkodę wnioskodawcy przestępstwa, w wyniku którego utracił możliwość samodzielnego utrzymania.

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie wniósł odpowiedzi na skargę kasacyjną.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. Strony mogą przytaczać nowe uzasadnienie podstaw kasacyjnych.

Zgodnie z § 2 cytowanego przepisu nieważność postępowania zachodzi:

1. jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna ;

2. jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany;

3. jeżeli w tej samej sprawie toczy się postępowanie wcześniej wszczęte przed sądem administracyjnym albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona;

4. jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznawaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy;

5. jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swoich praw;

6. jeżeli wojewódzki sąd administracyjny orzekł w sprawie, w której jest właściwy Naczelny Sąd Administracyjny.

W niniejszej sprawie nie zachodziły wyżej wymienione przesłanki nieważności postępowania, stąd Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznał sprawę w granicach zarzutu przedstawionego w skardze kasacyjnej. Zarzut wskazany w skardze kasacyjnej uznał przy tym za niezasadny.

Merytoryczne odniesienie się przez Sąd do zarzutu skargi kasacyjnej należy poprzedzić przypomnieniem, że środek odwoławczy od wyroku lub postanowienia kończącego postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym można oprzeć na zarzucie naruszenia przez Sąd I instancji przepisu prawa materialnego, przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy (art. 174 p.p.s.a.).

W niniejszej sprawie zarzuty skargi kasacyjnej zostały ograniczone jedynie do naruszenia prawa materialnego, tj. art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwanej dalej ustawą o emeryturach, tak więc w obszarze rozpoznawania sprawy przez Naczelny Sąd Administracyjny znajduje się jedynie kwestia zgodnego z prawem zastosowania wspomnianego przepisu prawa materialnego. Zastosowanie przepisu prawa materialnego następuje w drodze subsumcji, a zatem odniesienia konkretnej normy prawnej do istniejącego w sprawie stanu prawnego i faktycznego.

Skarga kasacyjna zarzuca naruszenie przez Sąd I instancji art. 83 ustawy o emeryturach, zgodnie z którym ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy w skutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

Odnosząc powołaną powyżej normę prawną do istniejącego w sprawie stanu faktycznego Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że prawidłowa była ocena prawna okoliczności niniejszej sprawy dokonana w toku rozpatrywania sprawy przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.

Regulacja prawna przewidziana w art. 83 ustawy o emeryturach wymienia przesłanki kumulatywne przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Zatem, aby Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych mógł przyznać świadczenie w trybie omawianego przepisu konieczne jest łączne spełnienie przez ewentualnego, przyszłego beneficjenta świadczenia wszystkich wymienionych w tym przepisie przesłanek. Każda z przesłanek podlega zatem osobnej ocenie poprzez odniesienie hipotezy normy prawnej do okoliczności faktycznych, istniejących w danej sprawie. Decyzja o przyznaniu, bądź odmowie przyznania świadczenia w omawianym trybie podejmowana jest dopiero po ustaleniu, że okoliczności faktyczne odniesione do wymagań normatywnych mogą skutkować przyznaniem uprawnienia w sposób zgodny z celem tego przepisu.

Wśród przesłanek tych należy wymienić, po pierwsze to, iż niespełnienie wymagań dających prawo do emerytury lub renty musi być spowodowane szczególnymi okolicznościami, po drugie ubiegający się o to świadczenie nie może podjąć pracy lub innej działalności zarobkowej objętej ubezpieczeniem społecznym z powodu całkowitej niezdolności do pracy lub wieku, i po trzecie osoba ta nie ma niezbędnych środków utrzymania.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, w świetle ustaleń faktycznych przyjętych przez Sąd pierwszej instancji, decydujące znaczenie w rozpatrywanej sprawie ma pierwsza z wymienionych przesłanek. Jej brak uniemożliwia bowiem przyznanie świadczenia na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach.

Słusznie przyjął Sąd I instancji, że skarżący posiada niewielki w stosunku do wieku staż pracy, a przerwy w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne usprawiedliwiał wyłącznie trudną sytuacją na rynku pracy oraz wynikającą z tej sytuacji niemożnością znalezienia pracy, która gwarantowałaby mu świadczenia związane z istnieniem stosunku pracy ukształtowanego na podstawie umowy o pracę.

Należy zgodzić się z tezą sformułowaną w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 kwietnia 2003 r. (sygn. akt II SA 4030/02), iż przy zastosowaniu art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach ocenie podlega nie sam fakt, lecz przyczyny nieopłacania składek na ubezpieczenie. W ocenie Sądu za podstawę przyznania świadczenia w rozumieniu wystąpienia przesłanki "szczególnych okoliczności" nie mogą być jednak uznane kłopoty związane z trudną sytuacją na rynku pracy.

Zaznaczyć trzeba, że bycie bezrobotnym, w sytuacji, gdy istnieje możliwość zatrudnienia oraz występowanie okoliczności powodujących trudności w znalezieniu zatrudnienia, czy nawet wykonywanie tzw. pracy dorywczej, bez obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne nie powoduje zaistnienia szczególnych okoliczności w rozumieniu art. 83 ustawy o emeryturach, które stanowią jedną z przesłanek kumulatywnych przyznania świadczenia w drodze wyjątku.

Odnosząc się do tezy orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2004 r. (sygn. akt. II SA/Wa 82/04), powołanego w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny podziela przedstawione tam stanowisko. Fakt bezrobocia nie może stanowić przesłanki wskazującej na wystąpienie w sprawie szczególnych okoliczności umożliwiających podjęcie pracy. Należy podzielić jednocześnie pogląd, że fakt występowania bezrobocia, w połączeniu z aktywnością w kierunku znalezienia pracy i pozytywnym działaniem zmierzającym w pierwszej kolejności do poszukiwania pracy, a nie starania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, powinien być wzięty pod uwagę. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sąd I instancji, jak również organ orzekający w sprawie nie pominął tych okoliczności, nie nadając im jednak charakteru decydującego. Słuszne bowiem, w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego jest przyjęcie, że skarżący mógł znaleźć legalne zatrudnienie zamieszkując w obrębie dużej aglomeracji miejskiej. Zaznaczyć należy przy tym, iż fakt, że skarżący podejmował pracę w innym województwie nie oznacza, że nie mógł jej podjąć na terenie Wrocławia. Zwrócić również należy uwagę na to, że okoliczność, iż skarżący nie może ponosić odpowiedzialności za fakt nieodprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne oraz zatrudnienie wyłącznie na podstawie umów cywilnoprawnych nie ma znaczenia, z punktu widzenia rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Zaznaczyć bowiem należy, że roszczenia wynikające z umów mających charakter cywilnoprawny, jak też wszelkie inne (ewentualne) roszczenia powstałe na płaszczyźnie stosunku prawnego łączącego pracownika z pracodawcą, mogą być dochodzone w postępowaniu przed sądem powszechnym. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego okoliczności te nie mogą jednak stanowić podstawy do uwzględnienia zarzutów skargi kasacyjnej przy odniesieniu ich do przesłanek określonych w art. 83 ustawy o emeryturach.

Ponieważ wszystkie przesłanki zawarte w tym przepisie mają charakter kumulatywny, zarzut błędnej wykładni pojęcia braku "niezbędnych środków utrzymania" nie miał już w przedmiotowej sprawie szczególnego znaczenia.

Ze wszystkich przedstawionych powyżej względów Naczelny Sąd Administracyjny nie stwierdza naruszenia przez Sąd I instancji prawa materialnego (art. 83 ustawy o emeryturach).

Stąd też, na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzeczono jak w sentencji wyroku.

Naczelny Sąd Administracyjny nie orzekł o przyznaniu pełnomocnikowi z urzędu - adwokatowi J. O. - wynagrodzenia na zasadzie prawa pomocy, gdyż przepisy art. 209 i 210 p.p.s.a. mają zastosowanie tylko do kosztów postępowania między stronami. Natomiast wynagrodzenie dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu za wykonaną pomoc prawną, należne od Skarbu Państwa (art. 250 p.p.s.a.) przyznawane jest przez wojewódzki sąd administracyjny w postępowaniu określonym w przepisach art. 258 - 261 p.p.s.a.

Stosownie do § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w prawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2002 r., Nr. 163, poz. 1348 ze zm.), pełnomocnik skarżącego powinien złożyć wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu stosowne oświadczenie, o jakim mowa w tym przepisie.