Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Piotr Broda, Sędziowie Sędzia NSA Łucja Franiczek (spr.), Sędzia WSA Artur Żurawik, Protokolant Agnieszka Jurczak, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 września 2017 r. sprawy ze skargi W. M. na decyzję Wojewody [...] z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie aktów stanu cywilnego 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w C. z dnia [...] r. nr [...], 2. zasądza od Wojewody [...] na rzecz skarżącego kwotę 100 (sto) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Wnioskiem z dnia [...] r. skarżący W.M. wystąpił do Urzędu Stanu Cywilnego w C. o udostępnienie księgi małżeństw z [...] r. w celach poszukiwań genealogicznych oraz badania historii miasta. Nadto, wniósł o umożliwienie wykonania fotokopii wybranych aktów.

Decyzją z dnia [...]r. nr [...], Kierownik USC orzekł jednak o odmowie uwzględnienia wniosku.

Po zacytowaniu treści art. 28, 44, 45 i 130 ust. 4 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 2064), organ administracji stwierdził, że ustawodawca ograniczył dostęp do materiałów archiwalnych ze względu na ochronę dóbr osobistych i ochronę danych osobowych (art. 16 ust. 1 pkt 2 a i b ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach – Dz. U. z 2016 r. poz. 1506). Wnioskodawca nie jest też osobą uprawnioną do uzyskania odpisu konkretnego aktu, ani odpisów z ponad tysiąca akt znajdujących się we wskazanych przez niego księgach małżeństw.

Udostępnienie całej księgi nie jest możliwe, gdyż brak podstaw do przyjęcia, że chodzi o dobro publiczne, czy dobro osób trzecich.

W odwołaniu od decyzji wnioskodawca podniósł, że z treści art. 16 b ust. 3 pkt 2 ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, należy wnioskować, że jedynie w przypadkach ksiąg stanu cywilnego, dla których nie upłynął okres przechowywania, określony w ust. 2 pkt 1b, zainteresowany musi wykazać uprawnienie do dostępu do danych zawartych w tych materiałach. Skoro zaś dla wnioskowanej księgi, minął ten okres, jak i okres określony w art. 28 ust. 1 Prawa o aktach stanu cywilnego, podmioty zobowiązane udostępniają zainteresowanym materiały archiwalne bez ograniczeń, co potwierdza praktyka Archiwum Państwowego w K. i Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Jednakże zaskarżoną decyzją odwołania nie uwzględniono. Utrzymując w mocy decyzję odmowną, organ odwoławczy uznał, że organ I instancji co prawda błędnie przywołał treść art. 130 ust. 5 i 6 Prawa o aktach stanu cywilnego, lecz nie miało to wpływu na wynik sprawy. Zastosowanie znajduje bowiem art. 130 ust. 4 tej ustawy, którego literalne brzmienie wskazuje, że udostępnieniu po upływie wskazanych okresów przechowywania podlegają akty, a nie księgi stanu cywilnego. Zatem udostępnieniu do przeglądania mogą podlegać konkretne akty stanu cywilnego, wskazane przez wnioskodawcę. Dopiero wtedy możliwa jest ocena, czy akt może być udostępniony ze względu na przesłanki z art. 16 a – e ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, które to przepisy zacytowano.

Skoro zaś treść wniosku jest jednoznaczna, brak było podstawy prawnej do jego uwzględnienia.

W skardze do sądu administracyjnego W.M. domagał się uchylenia decyzji organów obydwu instancji i zasądzenia zwrotu kosztów postępowania. Skarżący po zrelacjonowaniu przebiegu postępowania, zarzucił że zgodnie z art. 16b ust. 2 pkt 1 ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, zezwolono na udostępnienie całych ksiąg małżeństw po upływie 80 lat.

Księga stanu cywilnego składa się zaś wyłącznie aktów stanu cywilnego, co wynika z rozp. MSW z dnia 14 lutego 1987 r. w sprawie zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, prowadzenia i kontroli ksiąg stanu cywilnego, ich przechowywania oraz zabezpieczania (Dz. U. Nr 7, poz. 43). Zatem prośba o udostępnienie księgi, stanowi wniosek o udostępnienie wszystkich aktów tam znajdujących się. Nie było też na etapie składania wniosku możliwe wskazanie nazwisk osób, czy numerów konkretnych aktów.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko i argumentację co do braku podstawy prawnej do udostępnienia całej księgi stanu cywilnego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga jest uzasadniona.

Decyzje organów obydwu instancji zapadły bowiem przedwcześnie wskutek błędnej wykładni prawa materialnego, co miało wpływ na wynik sprawy.

Z mocy art. 130 ust. 4 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego, wyżej powołanej, akty stanu cywilnego sporządzone w księgach stanu cywilnego, prowadzonych przed wejściem w życie po upływie okresów przechowywania ksiąg w urzędzie stanu cywilnego, o których mowa w art. 128 ust. 1, nie podlegają przeniesieniu do rejestru stanu cywilnego, a ich udostępnienie oraz akt zbiorowych lub skorowidzów alfabetycznych przez kierownika urzędu stanu cywilnego przed przekazaniem księgi odbywa się na zasadach, określonych w ustawie o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, wyżej powołanej.

W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że upłynął wymagany ustawą okres przechowywania księgi aktów małżeństw z [...]r. (80 lat).

Zasadnie podniósł skarżący, że akty stanu cywilnego sporządzało się w księgach. Taki wniosek wynika wprost z treści art. 130 ust. 4 Prawa o aktach stanu cywilnego. Zdaniem organu odwoławczego, użyte w tym przepisie określenie "udostępnienie" odnosi się jednak wyłącznie do aktu stanu cywilnego, a nie – całej księgi.

Tego rodzaju wykładnia nie znajduje jednak żadnego uzasadnienia. Trafnie podniósł skarżący, że jego wniosek obejmował żądanie udostępnienia wszystkich aktów małżeństw sporządzanych w księdze (księgach) z [...]r.

Udostępnieniu podlegają nie tylko konkretne akty stanu cywilnego, lecz także akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego. Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, wprowadza zaś zasadę powszechnego dostępu do materiałów archiwalnych, wymieniając taksatywnie przypadki ograniczeń. Przepis art. 16 b ust. 2 pkt a i b tej ustawy, dotyczy zaś materiałów archiwalnych w postaci aktów stanu cywilnego lub ksiąg stanu cywilnego. W tym wypadku ustawodawca posłużył się pojęciami: "akty" oraz "księga". Brak zaś jakichkolwiek racjonalnych przesłanek, aby różnicować materiały archiwalne ze względu na ich rodzaj, gdy chodzi o zasady udostępniania przez kierownika urzędu stanu cywilnego oraz właściwe archiwum państwowe.

Skoro zaś odmowa dostępu do materiałów archiwalnych może być całkowita lub częściowa, kierownik urzędu stanu cywilnego winien ocenić zawartość całej księgi pod kątem oceny, czy udostępnić całą jej treść, czy też odmówić udostępnienia poszczególnych aktów stanu cywilnego z uwagi na przesłanki z art. 16 a – e tej ustawy, a w szczególności ochronę dóbr osobistych i danych osobowych – z uwagi na możliwą treść zapisków, dotyczących jedynie aktów małżeństwa.

Oczywiście, działania organu są pracochłonne, lecz tego rodzaju kwestia nie może być brana pod rozwagę przez sąd administracyjny.

Zdaniem sądu administracyjnego, brak jednak podstaw do przyjęcia, aby w przypadku materiałów archiwalnych w postaci aktów stanu cywilnego lub księgi stanu cywilnego, nie miały zastosowania ograniczenia dostępu, wynikające z treści art. 16b ust. 1 ustawy. Terminy z art. 16b ust. 2 pkt 1b ustawy, pokrywają się z terminami z art. 128 ust. 1 Prawa o aktach stanu cywilnego. Nie oznacza to jednak, że po upływie tych terminów akty stanu cywilnego lub księgi podlegają udostępnieniu każdemu – bez żadnych ograniczeń. Nie można bowiem wykluczyć, że dokumenty archiwalne dotyczą osób żyjących, zaś rozpowszechnienie poczynionych tam adnotacji może naruszać ich dobra osobiste bądź dane osobowe. Jednakże teoretyczna możliwość ograniczeń w dostępie do materiałów archiwalnych, bez analizy treści księgi aktów małżeństw, nie może stanowić podstawy do wydania decyzji odmownej w stosunku do całości żądania wniosku. Przeczyłoby to bowiem zasadzie z art. 16a ust. 1 ustawy, stanowiącej o dostępie do materiałów archiwalnych.

Z tych względów decyzje organów obydwu instancji jako wydane z naruszeniem prawa materialnego, co miało wpływ na wynik sprawy, podlegały uchyleniu na podstawie art. 145 § 1pkt 1 lit. a oraz art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2017 r. poz. 1369 ze zm.). Wobec uwzględnienia skargi należało na wniosek skarżącego zasądzić na jego rzecz zwrot kosztów postępowania, obejmujących wpis sądowy w kwocie 100 zł (art. 202, art. 205 § 1 i art. 209 tej ustawy).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organ I instancji winien zatem ocenić po zbadaniu zawartości księgi aktów małżeństw z [...] r., czy zawarte w poszczególnych aktach stanu cywilnego informacje, mogą podlegać ochronie na gruncie regulacji ustawowej. Dopiero na tej podstawie możliwa jest ocena zasadności wniosku – w całości lub w części.

ec