Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wyłączenie sędziego, o którym mowa w art. 19 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz.

1270 ze zm.) ma zapewnić obiektywizm sądu i nie może być ono traktowane, jako możliwość eliminowania w postępowaniu sędziów, których strona uznaje

za nieodpowiadających subiektywnemu pojmowanoiu swoich interesów.

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie Sędzia NSA Jan Rudowski po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2008 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia A. O. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 20 grudnia 2007 r. sygn. akt: I SA/Po 893/07 w zakresie odmowy wyłączenia sędziego w sprawie ze skargi A. O. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w P. z dnia 26 lutego 2007 r. nr (...) w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2003r. postanawia oddalić zażalenie.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 20 grudnia 2007 r., sygn. akt: I SA/Po 893/07 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu oddalił wniosek A. O. o wyłączenie sędziego w sprawie ze skargi na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w P. z dnia 26 lutego 2007 r., nr (...), w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2003 r.

W uzasadnieniu wyroku wyjaśniono, że we wniosku o wyłączenie sędziego skarżący podniósł, iż sędzia – S. M. orzekał w sprawach ze skarg H. P. L. (członka zarządu S. sp. z o.o.) na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w P. w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2003 r. i 2004 r. o sygnaturach: I SA/Po 898/07 i I SA/Po 899/07 zakończonych wyrokami z dnia 18 września 2007 r. (którymi oddalono skargi), pomiędzy którymi a sprawą ze skargi A. O. (również członka zarządu S. sp. z o.o.) istnieje materialnoprawna tożsamość, dotyczą one bowiem zobowiązania podatkowego powstałego w niemal identycznym stanie faktycznym oraz za ten sam okres (2003 r.). Powołując się na przepis art. 19 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz.1270 ze zm.) – zwanej dalej w skrócie: p.p.s.a. – stwierdził, że jest to okoliczność, która mogłaby wywołać uzasadnione wątpliwości, co do bezstronności sędziego w rozpatrywanej sprawie.

Stosownie do treści art. 22 § 2 p.p.s.a. sędzia S. M. w dniu 13 grudnia 2007 r. złożył oświadczenie, w którym wskazał, iż brał udział jako przewodniczący w wydaniu wyroków w sprawach o sygn. I SA/Po 898/07 i SA/Po 899/07, których stan faktyczny i prawny był podobny lub tożsamy z występującymi w rozpoznawanej sprawie oraz że z żadną ze stron nie łączą go jakikolwiek relacje o charakterze osobistym.

W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego udział sędziego w przeszłości w rozpoznawaniu spraw, których charakter jest podobny lub tożsamy ze sprawą, do której orzekania został wyznaczony nie stanowi w świetle art. 19 p.p.s.a. uzasadnionej wątpliwości co do jego bezstronności. Każda bowiem sprawa, niezależnie od dokonanych przez organy administracji publicznej ustaleń faktycznych i stosowanych przez nie przepisów prawa oraz zarzutów formułowanych w środkach odwoławczych, jak np.: skarga w postępowaniu sądowoadministracyjnym, podlega indywidualnemu rozpoznaniu i indywidualnej ocenie przez składy orzekające danego sądu.

W zażaleniu na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 20 grudnia 2007 r. skarżący, reprezentowany przez radcę prawnego i doradcę podatkowego, wniósł o jego uchylenie, podnosząc zarzut naruszenia art. 19 p.p.s.a.

W uzasadnieniu zażalenia wskazano, że przepis ten ma charakter klauzuli generalnej, która powinna być interpretowana odpowiednio szeroko. Dlatego w opinii skarżącego nie ulega wątpliwości, że orzekanie wcześniej przez Sędziego w sprawie dotyczącej niemal identycznego zobowiązania, jak w sprawie do orzekania której został wyznaczony stanowi okoliczność uzasadniającą jego wyłączenie.

Zdaniem skarżącego wyrażenie przez Sędziego w wyrokach z dnia 18 września 2007r. swojego indywidualnego poglądu w przedmiocie stosowania przepisów do stanu faktycznego niemal identycznego jak w jego sprawie może spowodować trudności w zachowaniu przez niego bezstronnej postawy w sprawie. Będzie on bowiem zmierzał w kierunku rozstrzygnięcia wydanego we wcześniejszej sprawie.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 19 p.p.s.a., w brzmieniu obowiązującym od dnia 6 grudnia 2006 r., niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 18 p.p.s.a. sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

W myśl tego przepisu, w brzmieniu obowiązującym przed 6 grudnia 2006 r. sąd wyłączał sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli między nim a stroną lub jej przedstawicielem zachodził stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwość co do bezstronności sędziego. Wyłączenie sędziego, którego bezstronność mogła budzić wątpliwości (iudex suspectus), mogła nastąpić na własne żądanie sędziego lub na wniosek strony. Przyczyną wyłączenia sędziego była sama możliwość powstania wątpliwości, i to zarówno u podmiotów zgłaszających wniosek o wyłączenie, jak i u innych występujących w tym postępowaniu sądowym lub spoza tego postępowania. Omawiany przepis art. 19 p.p.s.a. w tym brzmieniu obejmował tylko sytuacje, w których przyczyną braku bezstronności był stosunek osobisty sędziego ze stroną (art. 12 p.p.s.a.) lub z jej przedstawicielem. Wprowadzone w tym zakresie ograniczenie zostało zakwestionowane w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 grudnia 2005 r., sygn. akt SK 54/04 (publ. OTK-A 2005, nr 11, poz. 134). W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 19 p.p.s.a. "w zakresie, w jakim ogranicza przesłankę wyłączenia sędziego jedynie do stosunku osobistego, pomijając inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na ocenę bezstronności sędziego jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji". W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał m.in., że w celu pełnej realizacji prawa do sądu na ustawodawcy spoczywa obowiązek takiego ukształtowania instytucji wyłączenia sędziego, "aby umożliwiło ono objęcie wszelkich sytuacji, które mogłyby prowadzić do powstania, o ile nie u samej strony (na co wskazuje orzecznictwo), to co najmniej u obiektywnego zewnętrznego obserwatora uzasadnionych wątpliwości co do bezstronności sędziego". Według wyroku gwarancje bezstronności sędziowskiej nie mogą być ograniczone "jedynie do stworzenia możliwości wyłączenia sędziego ze względu na istnienie bezpośrednich relacji o charakterze osobistym, ale muszą być pojmowane szerzej - jako umożliwiające wyłączenie w wypadku okoliczności (zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych), które w sytuacji konkretnego sędziego mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do wydania orzeczenia na w pełni zobiektywizowanych przesłankach".

Ponadto Trybunał Konstytucyjny wskazał, że pożądana jest stosowna zmiana ustawodawcza, która powinna nastąpić w możliwie krótkim terminie, gdyż utrzymywanie istniejącego stanu rzeczy (tj. bez interwencji ustawodawczej) przez dłuższy okres "może naruszać zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa wyrażoną w art. 2 Konstytucji". Stosowna zmiana ustawodawcza wprowadzona została w art. 1 ustawy z dnia 22 września 2006 r. o zmianie ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 208, poz. 1536). Jak wynika z treści art. 19 p.p.s.a. w brzmieniu nadanym tą nowelą ustawodawca określając tzw. względne przesłanki wyłączenia sędziego (iudex suspectus) posłużył się ogólnym sformułowaniem zaistnienia okoliczności uprawdopodobniającej uzasadnioną wątpliwość, co do bezstronności danego sędziego w konkretnej sprawie. W konsekwencji podstawą wyłączenia sędziego na gruncie ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi będą nie tylko okoliczności objęte art. 19 w brzmieniu obowiązującym przed 6 grudnia 2006 r. (tj. wynikające ze stosunku osobistego pomiędzy sędzią, a jedną ze stron lub jej przedstawicielem – a więc charakteryzujące się przede wszystkim istnieniem więzi emocjonalnej /pozytywnej lub negatywnej/, której podstawą jest stosunek pokrewieństwa, przyjaźni, dłuższej znajomości, zależności służbowej, gospodarczej, społecznej, itp.), ale wszelkie obiektywnie zaistniałe okoliczności, dające podstawę do sformułowania uzasadnionych zastrzeżeń, co do bezstronności sędziego przy rozstrzyganiu danej sprawy. Najogólniej można stwierdzić, że wyłączeniu podlega sędzia, który z tej lub innej przyczyny mógłby być zainteresowany co do wyniku sprawy, z góry uprzedzony do strony lub łączyłby go z nią stosunek osobisty.

Wyjaśnić należy, że okoliczność mogąca wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie musi być realna, a nie potencjalna. Nie jest zatem wystarczająca sama podejrzliwość strony bądź utrata wiarygodności w bezstronność sędziego wynikająca z urojeń lub przeczuleń strony. Nie ma znaczenia subiektywne przekonanie strony o braku bezstronności sędziego wyznaczonego do rozpoznawania jej sprawy, lecz konieczne jest wskazanie poważnych powodów, które obiektywnie spowodowałyby utratę zaufania co do bezstronności sędziego. Wobec powyższego wątpliwość co do bezstronności sędziego musi być uzasadniona, co wiąże się z przedstawieniem odpowiedniej argumentacji.

Mając powyższe na uwadze Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że wyrażenie przez sędziego poglądu na temat zagadnienia związanego z przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie nie jest okolicznością uzasadniającą wyłączenie sędziego w oparciu o przepis art. 19 p.p.s.a. Nie można bowiem w takim przypadku mówić o jakimkolwiek emocjonalnym nastawieniu do sprawy lub strony. Podnoszona przez skarżącego okoliczność, że sędzia będzie dążył do wydania orzeczenia takiego samego jak w innej sprawie dotyczącej tego samego przedmiotu ze względu na ludzką skłonność do nieprzyznawania się do błędów świadczy o braku zaufania do wymiaru sprawiedliwości, a zatem wynika z subiektywnego przekonania strony co do stronniczości sędziego.

Za przyjęciem takiego stanowiska przemawia również to, że pozwala ono na uniknięcie niebezpieczeństwa, że instytucja wyłączenia sędziego mogłaby przekształcić się w narzędzie służące paraliżowaniu sprawności postępowania sądowego.

Naczelny Sąd Administracyjny zwraca uwagę, że wyłączenie sędziego, o którym mowa w art. 19 p.p.s.a. ma zapewnić obiektywizm sądu i nie może ono być traktowane, jako możliwość eliminowania w postępowaniu sędziów, których strona uznaje za nieodpowiadających subiektywnemu pojmowaniu swoich interesów.

Mając na uwadze, że zaskarżone postanowienie nie narusza prawa Naczelny Sąd Administracyjny działając na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 1 i 2 p.p.s.a. orzekł, jak w sentencji.