Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący sędzia NSA Andrzej Gliniecki po rozpoznaniu w dniu 17 kwietnia 2015 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej zażalenia M. A. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 marca 2015 r. sygn. akt VIII SA/Wa 24/15 odmawiające przyznania prawa pomocy w sprawie ze skargi M. A. na postanowienie Komisarza Wyborczego w Radomiu z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego postanawia: oddalić zażalenie.

M. A. wniósł do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na postanowienie Komisarza Wyborczego w Radomiu z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie wygaśnięcia mandatu radnego.

Skarżący wystąpił następnie o przyznanie prawa pomocy w zakresie obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata.

Postanowieniem z dnia 12 marca 2015 r. sygn. akt VIII SA/Wa 24/15 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił skarżącemu przyznania prawa pomocy.

Na wstępie Sąd wskazał, że zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 5 stycznia 2012 r. Kodeks wyborczy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1072), postępowanie w przedmiocie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego jest wolne od kosztów sądowych. Dlatego też, skoro skarżący korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych, Sąd nie rozpoznawał w tej części wniosku o przyznanie prawa pomocy.

Jak wskazał następnie Sąd pierwszej instancji, we wniosku zawartym na urzędowym formularzu skarżący podał m.in., że jest rencistą, a obecnie udało mu się zatrudnić na czas określony na stacji paliw i przez okres 5-ciu miesięcy dodatkowo uzyskał dochód 1.750 zł brutto oraz, że jego możliwości finansowe nie pozwalają mu na pokrycie kosztów działania profesjonalnego pełnomocnika. Skarżący określił łączny dochód na kwotę 2.691 zł brutto miesięcznie, na który składają się: renta skarżącego- 941 zł, pensja żony 1.750 zł. Jako posiadany majątek wymienił dom 120 m2, nieruchomość rolną o powierzchni 1,43 ha oraz samochód osobowy marki AUDI A4 rok 1997.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, analiza sytuacji materialnej skarżącego nie daje podstawy do stwierdzenia, że należy on do grupy osób, które nie są w stanie poczynić oszczędności na poczet ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika. Sąd podniósł, że skarżący wraz z małżonką uzyskuje stały i regularny dochód w wysokości 2.691 zł miesięcznie. Nadto skarżący uzyskał dodatkowy dochód z tytułu zatrudnienia na czas określony, tj. 1.750 zł. Sąd wskazał dalej także, że skarżący nie ponosi nadzwyczajnych wydatków, czy też szczególnych obciążeń finansowych.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł M. A., kwestionując jego zasadność. W zażaleniu skarżący podniósł, że zatrudniony jest jedynie na czas określony, a ponadto zmuszony jest udzielać wsparcia materialnego swoim dwóm niepracującym córkom. Podkreślił także, że oboje z żoną przeznaczają co miesiąc około 400 zł na leki.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie jest niezasadne.

Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r.- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.)- dalej p.p.s.a., przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie częściowym następuje, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Przepis ten stanowi odstępstwo od zasady ponoszenia przez stronę kosztów postępowania, określonej w art. 199 p.p.s.a. Z ogólnej zasady wyrażonej w powołanym przepisie wynika, że każdy wnoszący sprawę do sądu powinien liczyć się z koniecznością ponoszenia kosztów postępowania. Wymóg ten nie stanowi ograniczenia prawa do sądu i jest usprawiedliwiony koniecznością zapewnienia właściwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Przyznanie stronie prawa pomocy, jako odstępstwo od powyższej zasady, stanowiące swoistą formę dofinansowania jej z budżetu państwa poprzez zapewnienie bezpłatnego udziału w postępowaniu, powinno mieć miejsce tylko w sytuacjach wyjątkowych, w których zdobycie środków na pokrycie kosztów tego postępowania jest rzeczywiście niemożliwe. Strona powinna zatem wykazać poprzez złożenie stosownych dokumentów w postaci rachunków, wyciągów bankowych, zaświadczeń itp., że jej sytuacja materialna uniemożliwia lub utrudnia w istotny sposób dostęp do sądu. Inicjatywa dowodowa w tym zakresie spoczywa więc na stronie. Wynika to z treści art. 252 § 1 p.p.s.a., który stanowi, że wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać oświadczenie strony obejmujące dokładne dane o jej stanie majątkowym i dochodach oraz dokładne dane o stanie rodzinnym.

Przede wszystkim, mając na uwadze rozpoznawaną sprawę, zauważyć należy, że Naczelny Sąd Administracyjny podziela pogląd zaprezentowany przez Sąd Wojewódzki w zaskarżonym postanowieniu. Wniosek skarżącego o przyznanie prawa pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych nie mógł być uwzględniony, gdyż z mocy ustawy szczególnej korzysta z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych. Dotyczy to całego postępowania przed Sądem pierwszej instancji, jak i postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym. W pozostałym zakresie wniosek skarżącego należało potraktować jako wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym. Sąd pierwszej instancji prawidłowo wywiódł, że z informacji o uzyskiwanych przez wnioskodawcę dochodach i ponoszonych wydatkach wynika, iż dysponuje on środkami na pokrycie kosztów ustanowienia pełnomocnika.

Na gruncie rozpatrywanej sprawy należy wskazać, że oceniając sytuację materialną strony, sąd bada nie tylko jej dochody, ale również to, czy posiada ona obiektywnie rozumianą zdolność do zdobycia potrzebnych środków finansowych. Z tego stwierdzenia płyną dwojakiego rodzaju wnioski.

Po pierwsze, strona będąca osobą fizyczną, powinna partycypować w kosztach postępowania, jeżeli dysponuje jakimkolwiek stałym miesięcznym dochodem lub wolnym od obciążeń majątkiem, który może przynosić potencjalne pożytki, jak również służyć jako zabezpieczenie pożyczki czy kredytu, jeśli brak jest bieżących środków finansowych na ponoszenie określonych wydatków związanych z postępowaniem. Posiadanie wolnego od obciążeń prawami osób trzecich majątku, szczególnie nieruchomości, w zasadzie wyklucza możliwość uwzględnienia wniosku o przyznanie prawa pomocy. Wymaga podkreślenia, że skarżący wraz ze swoją małżonką uzyskują regularny dochód w wysokości 2.691 zł miesięcznie, a w okresie pięciu miesięcy skarżący uzyskał dodatkowy dochód z tytułu zatrudnienia tj. 1.750 zł.

Istotną okolicznością pozostaje także, że skarżący posiada majątek w postaci domu o powierzchni 120m2, nieruchomości rolnej o powierzchni 1,43 ha oraz samochodu osobowego marki AUDI A4. Należy uznać, że co do zasady, strona która dysponuje wolnymi od obciążeń składnikami majątku, takimi jak gospodarstwo rolne, jest w stanie bez pomocy państwa pokryć wydatki związane ze swym udziałem w sprawie. Gospodarstwem rolnym można bowiem rozporządzać w sposób przynoszący dochody, np. wykorzystywać w produkcji rolnej, wydzierżawić, czy obciążyć. Nie można, stosując prawo pomocy, chronić czy też wzbogacać majątku podmiotów prywatnych, gdyż celem instytucji prawa pomocy jest zapewnienie dostępu do sądu osobom, którym brak środków finansowych dostęp ten uniemożliwia.

Drugą natomiast konsekwencją poczynionych wcześniej uwag jest to, że osoba ubiegająca się o prawo pomocy powinna wcześniej poczynić oszczędności we własnych wydatkach do granic zabezpieczenia koniecznego do swojego utrzymania. Dopiero gdyby okazało się, że zgromadzenie w ten sposób jakiejkolwiek kwoty nie jest możliwe albo oszczędności poczynione w ten sposób okazały się niewystarczające, skarżący może zwrócić się o przeniesienie ciężaru kosztów postępowania na współobywateli (por. postanowienie NSA z dnia 19 marca 2012 r., sygn. akt I FZ 10/12). Koszty związane z uczestnictwem w postępowaniu sądowym należy traktować jako wydatki bieżące w budżecie rodziny, które winny być zaspokajane na równi z innymi podstawowymi wydatkami.

Na marginesie należy podkreślić, że ustanowienie stronie w toku postępowania przed sądem administracyjnym pierwszej instancji pełnomocnika z urzędu powinno mieć charakter zupełnie wyjątkowy, bowiem sąd ten obowiązany jest czuwać nad tym, aby stronom występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego udzielać potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych oraz pouczać ich o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań.

Odnosząc się natomiast do argumentów zawartych w zażaleniu, wskazać należy, że skarżący nie podniósł żadnych okoliczności, które pozwalałyby na podważenie ustaleń poczynionych przez Sąd pierwszej instancji, co do jego stanu majątkowego, a które skutkowałyby stwierdzeniem, że istnieją podstawy co do przyznania mu prawa pomocy we wskazanym zakresie. W szczególności należy podkreślić, że okoliczność, iż skarżący zmuszony jest do materialnego wsparcia swoich dwóch niepracujących córek pozostaje bez wpływu na ocenę, czy znajduje się on w sytuacji uprawniającej do przyznania prawa pomocy.

W niniejszej sprawie należy uznać, że skarżący jest w stanie wygenerować środki na opłacenie profesjonalnego pełnomocnika z wyboru, bez narażania na uszczerbek dla swoich podstawowych potrzeb życiowych. Przez uszczerbek, o którym mowa w art. 245 § 1 pkt 2 p.p.s.a., należy bowiem rozumieć dopiero takie zachwianie sytuacji materialnej i bytowej, które skutkowałoby brakiem możliwości zapewnienia sobie i najbliższym minimum warunków socjalnych (por. post. Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 marca 2005 r., sygn. akt II FZ 137/05).

Mając powyższe względy na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 P.p.s.a. oddalił wniesione zażalenie.