Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Elżbieta Kremer Sędziowie: Sędzia NSA Roman Ciąglewicz Sędzia del. WSA Marian Wolanin (spr.) Protokolant: st. asystent sędziego Maciej Kozłowski po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2016 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej L. S.A. w W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 maja 2014 r. sygn. akt VII SA/Wa 276/14 w sprawie ze skargi B. B., J. B. oraz małoletnich J. B. i B. B. reprezentowanych przez rodziców B. B. i J. B. na decyzję Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z dnia [...] grudnia 2013 r. nr [...] w przedmiocie niestwierdzenia naruszenia przepisów rozporządzenia przez przewoźnika lotniczego 1) oddala skargę kasacyjną; 2) zasądza od L. S.A. w W. solidarnie na rzecz B. B., J. B. oraz małoletnich J. B. i B. B. reprezentowanych przez rodziców B. B. i J. B. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 22 maja 2014 r., sygn. akt VII SA/Wa 276/14, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, po rozpatrzeniu skargi B. B., J. B., J. B. i B. B., na decyzję Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z dnia [...] grudnia 2013 r., znak [...], w przedmiocie niestwierdzenia naruszenia przepisów rozporządzenia przez przewoźnika lotniczego, uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję tego organu z dnia [...] lipca 2013 r., znak: [...].

W uzasadnieniu wyroku wskazano, że decyzją z dnia [...] lipca 2013 r., znak: [...], Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, po rozpatrzeniu skargi B. B., J. B., J. B. i B. B., stwierdził brak naruszenia przez przewoźnika lotniczego "L." S.A. przepisów rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie nr 295/91/EWG (Dz. U. UE L 46 z 17.2.2004) w związku z odmową przyjęcia jednej ze wskazanych osób na podkład samolotu realizującego rejs z dnia 19 sierpnia 2011 r., nr [...], na trasie [...] ([...]) – [...] ([...]). Wskazani pasażerowie posiadali potwierdzoną rezerwację na lot z dnia 19 sierpnia 2011 r. nr [...] na trasie [...] ([...]) – [...] ([...]) oraz rejs tego samego dnia nr [...] na trasie [...] ([...]) – [...] ([...]). Przewoźnik lotniczy "L." S.A. odmówił przyjęcia na pokład samolotu wyznaczonego do realizacji lotu z dnia 19 sierpnia 2011 r., nr [...], na trasie [...] ([...]) – [...] ([...]) jednego z ww. pasażerów z tego względu, że w samolocie były wolne tylko trzy miejsca. Po otrzymaniu tej informacji skarżący zdecydowali jednak, że na całej trasie podróży chcą podróżować wspólnie. W związku z tym przewoźnik zmienił wszystkim pasażerom rezerwację na następne połączenia rejsami na odcinkach [...] ([...]) – [...] ([...]) oraz [...] ([...]) – [...] ([...]). Przewoźnik wystawił voucher ([...]) dla jednej osoby na wypłatę odszkodowania DBC w wysokości 600 Euro. Pasażerowie złożyli reklamację do przewoźnika z żądaniem wypłaty odszkodowania dla pozostałych trzech pasażerów. Przewoźnik odmówił wypłaty odszkodowania. Faktem spornym – według organu - jest zatem to, czy wobec pozostałych trzech pasażerów, którzy podjęli decyzję o rezygnacji z lotu z dnia 19 sierpnia 2011 r., nr [...], na trasie [...] ([...]) – [...] ([...]), w związku z odmową przyjęcia na pokład jednego z członków rodziny skarżących, przewoźnik obowiązany był do wypłaty odszkodowania, o którym mowa w art. 7 rozporządzenia nr 261/2004. Przewoźnik w pismach z dnia 28 sierpnia 2012 r. i z dnia 18 stycznia 2013 r. potwierdził, iż przyczyną odmowy przyjęcia na pokład było to, że z powodu braku wolnego miejsca w samolocie spowodowanego sprzedaną większą liczbą rezerwacji, niż jest miejsc w samolocie, w samolocie zabrakło miejsca dla jednej osoby z rodziny skarżących. W związku z zaistniałą sytuacją i w zgodzie z przepisami rozporządzenia nr 261/2004 przewoźnik wystawił dla tej jednej osoby voucher ([...]) na wypłatę odszkodowania DBC w wysokości 600 Euro. Pozostali członkowie rodziny (trzy osoby) mogli natomiast kontynuować podróż zgodnie z pierwotną rezerwacją. Organ orzekający uznał zatem, że nie doszło do odmowy przyjęcia przez przewoźnika pozostałych trzech osób na pokład samolotu. Przyczyną, dla której pozostali członkowie rodziny nie odbyli podróży zgodnie z posiadaną rezerwacją, była ich decyzja o tym, że nie chcą się rozdzielać, lecz podróżować wspólnie. Organ orzekający wskazał również, że działanie przedstawiciela przewoźnika lotniczego "L." S.A. na lotnisku w [...] w dniu 19 sierpnia 2011 r. w trakcie odprawy i przyjmowania na pokład pasażerów lotu nr [...], było nieprofesjonalne, zdecydowanie nie propasażerskie oraz, że osoba ta z pewnością nie kierowała się dbałością o pozytywny wizerunek firmy lotniczej, w imieniu której działała. Sytuacja, w której sprzedanych zostanie więcej biletów niż jest miejsc w samolocie, nigdy nie powinna zaistnieć, a jeśli już do wystąpienia takiej sytuacji dojdzie, to powinna być poprzedzona stworzeniem i bezwzględnym przestrzeganiem odpowiedniej procedury postępowania w przypadku konieczności odmówienia przyjęcia pasażerów na pokład, a dokładniej – jasnych kryteriów wyboru takich osób z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia. Rozdzielanie podróżujących razem członków rodziny i przyczynianie się tym samym do powstania po ich stronie dyskomfortu oraz opóźnienia w dotarciu do miejsca docelowego ich podróży wobec pełnej wiedzy przewoźnika o liczbie pasażerów podróżujących indywidualnie, którym można było zaproponować wypłatę odszkodowania oraz lot następnym połączeniem stanowi dowód braku profesjonalizmu i działanie niepropasażerskie.

Po ponownym rozpatrzeniu sprawy na wniosek skarżących, Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, decyzją z dnia [...] grudnia 2013 r., znak: [...], utrzymał w mocy swoją decyzję z dnia [...] lipca 2013 r., podtrzymując dotychczasowe ustalenia i ich ocenę prawną.

Uwzględniając skargę złożoną przez rodzinę B., Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, że w świetle art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004, jak i treści preambuły tego aktu, celem rozporządzenia jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony pasażerów, a jego przepisy mają nie tylko zapewniać wysoki poziom świadczonych przez przewoźników lotniczych usług na obszarze Wspólnoty, ale nade wszystko mają gwarantować pasażerom możliwość egzekwowania ich praw.

Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego nie uwzględnił w sposób prawidłowy okoliczności, iż zaplanowany przez skarżących przelot był objęty jedną rezerwacją. Fakt, iż wolą tych podróżnych było wspólne podróżowanie, był przewoźnikowi niewątpliwie znany. Okoliczność posiadania jednej rezerwacji i wynikająca z tego faktu wola wspólnego podróżowania oraz to, iż nie była to przypadkowa grupa, ale małżonkowie i ich małoletnie dzieci - w ocenie Sądu - sprawiają, że brak jest podstaw do stwierdzenia, iż odmowa przyjęcia na pokład w rozumieniu art. 2 lit. j rozporządzenia nr 261/2004 rodzi uprawnienia wynikające z art. 4 ust. 3 tego rozporządzenia jedynie dla jednej osoby, a nie dla wszystkich tych osób. Nie zapewnienie dla wszystkich skarżących miejsc na pokładzie samolotu spowodowane zawyżeniem liczby rezerwacji w stosunku do liczby posiadanych miejsc i tym samym brak możliwości odbycia podróży przez wszystkich skarżących zgodnie z rezerwacją i wynikającą tym samym wolą tych podróżnych, stanowi odmowę przyjęcia pasażerów na pokład wbrew ich woli, o jakiej mowa w art. 2 lit. j i art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004. Odmienna ocena prowadzi do naruszenia zarówno art. 4 ust. 3 jak i art. 7 ust. 1 lit. c oraz art. 8 i 9, a także art. 14 rozporządzenia nr 261/2004, jak i art. 199 ustawy – Prawo lotnicze (Dz.U. z 2013 r. poz. 1393), które miało wpływ na wynik sprawy.

Procedurą określoną w art. 4 rozporządzenia objęto jedynie skarżących, podczas gdy z art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 wynika, że wezwanie ochotników do rezygnacji z rezerwacji powinno dotyczyć także pozostałych osób posiadających rezerwację na lot, co do którego zaistniało przewidywanie odmowy przyjęcia na pokład. Tym samym naruszenie prawa przez przewoźnika dotyczy także art. 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 261/2004. W tej sytuacji brak stwierdzenia przez Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego naruszenia prawa przez przewoźnika uchybia postanowieniom art. 205 b ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo lotnicze.

W skardze kasacyjnej od omawianego wyroku z dnia 22 maja 2014 r., sygn. akt VII SA/Wa 276/14, "L." S.A. zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj. art. 2 lit. j w związku z art. 4 ust. 3 w zw. z art. 7 ust. 1 lit. c rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/9, poprzez błędną wykładnię i uznanie, że odszkodowanie z tytułu odmowy przyjęcia na pokład powinno zostać wypłacone czterem osobom podróżującym razem, chociaż odmowa przyjęcia na pokład dotyczyła tylko jednej z nich.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że w postępowaniu administracyjnym L. nie kwestionowała, że na rejsie o oznaczeniu kodowym [...] w dniu 19 sierpnia 2011 r. doszło do odmowy przyjęcia na pokład jednego z członków rodziny państwa B. ze względu na przekroczenie ilości rezerwacji na ten rejs (w oparciu o stosowaną przez przewoźników zgodnie z prawem procedurę tzw. overbookingu). Jak wynika z dokumentacji zebranej w sprawie (nie kwestionowanej także przez Sąd), to pasażerowie samodzielnie podjęli decyzję o zmianie rezerwacji na kolejny rejs w przypadku pozostałych członków rodziny, by móc dalej podróżować całą grupą. Sąd słusznie wskazał, że z dokumentacji nie wynika, iż to przewoźnik podjął decyzję o odmowie przyjęcia na pokład małoletniego członka rodziny. Pasażerowie mogli zdecydować, że rejsem poleci dwóch małoletnich członków rodziny pod opieką jednego z rodziców. Argument o konieczności pozostania wszystkich pasażerów na lotnisku ze względu na winę przewoźnika nie znajduje zatem uzasadnienia. Trzech ze skarżących (w tym obydwoje małoletnich) mogło kontynuować podróż zgodnie z pierwotną rezerwacją, nie doszło zatem do odmowy przyjęcia ich na pokład w rozumieniu przepisów rozporządzenia. Z przepisów tego rozporządzenia w sposób jednoznaczny wynika, że zryczałtowane odszkodowanie wskazane kwotowo w art. 7 rozporządzenia przysługuje w stosunku do pasażera, któremu odmówiono wejścia na pokład, a nie w stosunku do wszystkich innych osób, których bilety objęte były tą samą rezerwacją. Zarówno z treści jakiegokolwiek z przepisów rozporządzenia, jak i z tekstu jego preambuły nie sposób jest wywieść wniosku, że należy traktować te przepisy rozszerzająco, w stosunku do większej grupy osób, które podróżowały wspólnie z pasażerem dotkniętym procedurą overbookingu. Interpretacja rozporządzenia nr 261/2004 dokonana przez Sąd, określona przez sam Sąd mianem celowościowej, jest de facto wykładnią contra legem. Wykładnię celowościową interpretujący przepis organ lub sąd stosować powinien dopiero gdy dwie pozostałe nie doprowadzą do odczytania sensu tekstu prawnego. Z samej treści motywu 9 preambuły powołanego rozporządzenia (na które właśnie powołuje się Sąd przy zastosowanej przez niego wykładni przepisów) wynika, iż pełna rekompensata (w tym ewentualne odszkodowanie) przysługuje jedynie pasażerowi, któremu w rozumieniu przepisów rozporządzenia odmówiono przyjęcia na pokład. Treść art. 4 ust. 3 rozporządzenia, tylko potwierdza takie właśnie brzmienie przepisów. Gdyby celem twórców rozporządzenia było rozszerzenie obowiązku wypłaty odszkodowania także na osoby, które mimo braku odmowy wpuszczenia na pokład, zrezygnowały z podróży w związku z odmową wykonania przewozu w stosunku do podróżujących z nimi osób, to taki wniosek znalazłby się, jeżeli nie w samym rozporządzeniu, to chociaż w jednym z motywów jego preambuły, w której dość szeroko omówiono przyczyny oraz cele wydania tego aktu. Sąd dokonał interpretacji prawotwórczej, obejmując zakresem rozporządzenia pasażerów, których ono nie dotyczy. Taka interpretacja powinna być w istocie uznana za sprzeczną z zasadami stosowania wykładni.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik rodziny B. wniósł o jej oddalenie podnosząc argumentację mającą przemawiać za niezasadnością zarzutu kasacyjnego.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw do jej uwzględnienia, dlatego podlega oddaleniu. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje bowiem sprawę tylko w granicach skargi kasacyjnej (art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz.U. z 2012 r. poz. 270, ze zm.) – dalej ppsa, z urzędu biorąc pod uwagę jedynie nieważność postępowania, co oznacza związanie przytoczonymi w skardze kasacyjnej jej podstawami, określonymi w art. 174 ppsa. Wobec niestwierdzenia zaistnienia przesłanek nieważności postępowania, oceniając wyrok Sądu pierwszej instancji w ramach zarzutu zgłoszonego w skardze kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny uznał ten zarzut za niezasadny.

Przedmiotem sporu jest ustalenie, czy odszkodowanie przewidziane w art. 7 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 261/2004 było należne wszystkim podróżującym członkom rodziny B., czy tylko jednemu z nich.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004, jeżeli obsługujący przewoźnik lotniczy ma uzasadnione powody, by przewidywać odmowę przyjęcia na pokład, powinien on najpierw wezwać ochotników do rezygnacji z ich rezerwacji w zamian za korzyści na warunkach uzgodnionych pomiędzy danym pasażerem a przewoźnikiem lotniczym obsługującym.

Z niekwestionowanych przez obie strony sporu ustaleń organu orzekającego wynika, że przewoźnik lotniczy nie zastosował procedury przewidzianej cytowanym wyżej art. 4 ust. 1, lecz wprost zwrócił się do rodziny B. o wskazanie jednego z członków tej rodziny, który zrezygnuje z podróży na trasie z [...] do [...] rejsem nr [...]. Przewoźnik mógł dokonać arbitralnego wyboru osób, którym odmówi przyjęcia na pokład samolotu wbrew ich woli tylko wtedy, jeżeli – zgodnie z art. 4 ust. 2 powołanego rozporządzenia - liczba ochotników nie pozwalałaby na przyjęcie na pokład pozostałych pasażerów z rezerwacjami. W rozpatrywanej sprawie przewoźnik lotniczy nie poszukiwał jednak ochotników do rezygnacji z zarezerwowanego rejsu nr [...], dlatego zwrócenie się do rodziny B. o wskazanie jednej osoby rezygnującej z tego rejsu bez uprzedniego wyczerpania procedury określonej w art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 stanowiło naruszenie art. 4 ust. 1 i 2 powołanego rozporządzenia.

Zgodnie z art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004, w przypadku odmowy przyjęcia pasażerów na pokład wbrew ich woli, obsługujący przewoźnik lotniczy niezwłocznie wypłaca im odszkodowanie, zgodnie z art. 7. Odmowa przyjęcia na pokład oznacza przy tym – według art. 2 lit. j powołanego rozporządzenia - odmowę przewozu pasażerów danym lotem, pomimo że stawili się oni do wejścia na pokład zgodnie z warunkami ustanowionymi w art. 3 ust. 2, chyba że odmowa przyjęcia na pokład jest racjonalnie uzasadniona, w szczególności przyczynami związanymi ze zdrowiem, wymogami bezpieczeństwa lub niewłaściwymi dokumentami podróżnymi.

Z ustaleń organu orzekającego wynika, że rodzina B. posiadała ważną i potwierdzoną rezerwację na rejs nr [...] oraz stawiła się do wejścia na pokład samolotu. Podróżującymi byli rodzice z dwójką małoletnich dzieci, a ich podróż składała się z dwóch segmentów: rejs na trasie [...] - [...] oraz kolejny rejs w tym samym dniu na trasie [...] – [...]. W sytuacji zatem, gdy podróżującymi byli rodzice z dwójką małoletnich dzieci, a rejs na trasie [...] - [...] stanowił tylko pierwszy segment podróży, zaś drugi segment podróży miał odbyć się na trasie długodystansowej transatlantyckiej [...] – [...], wspólne podróżowanie w takich okolicznościach rodziny B. należy uznać za oczywisty wyraz woli rodziców sprawujących opiekę na swoimi małoletnimi dziećmi. Z tego względu odmowę przewoźnika lotniczego przyjęcia na pokład jednego z członków rodziny B. w rejsie z [...] do [...] poprzedzającego kolejny rejs w tym samym dniu z [...] do [...], ze stwierdzonym naruszeniem przez tego przewoźnika art. 4 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 261/2004, należy uznać za odmowę przyjęcia na pokład całej rodziny B. wbrew ich woli wspólnego podróżowania, w rozumieniu art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004.

Prawidłowo zatem Sąd pierwszej instancji zinterpretował - w okolicznościach rozpatrywanej sprawy - przepisy rozporządzenia nr 261/2004, których naruszenie zarzucono w skardze kasacyjnej. Przy wykładni tych przepisów należało bowiem uwzględnić okoliczność arbitralnego zwrócenia się przez przewoźnika lotniczego do konkretnych osób (dwoje rodziców z dwójką małoletnich dzieci) o rezygnację z odbycia rejsu przez jedną z tych osób bez uprzedniego wyczerpania przez tego przewoźnika obowiązkowej procedury poszukiwania ochotnika do takiej rezygnacji, gdy tymczasem dla podróżującej rodziny przedmiotowy rejs stanowił dopiero pierwszy segment podróży, po którym miał nastąpić w tym samym dniu kolejny segment na trasie wielokrotnie dłuższej, bo na trasie transatlantyckiej.

W związku z powyższym, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 ppsa, orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 204 pkt 2 ppsa.