Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Stanisław Bogucki, , , po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 2016 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia B. S. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 9 marca 2016 r., sygn. akt I SA/Po 1501/15 w przedmiocie prawa pomocy w zakresie częściowym w sprawie ze skargi B. S. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 26 lutego 2013 r., nr [...] w przedmiocie zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych za 2008 r. od dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów postanawia: oddalić zażalenie.

1. Postanowieniem z dnia 9 marca 2016 r. o sygn. I SA/Po 1501/15 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu oddalił wniosek B. S. (dalej: skarżąca) w przedmiocie przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie od wpisu od skargi kasacyjnej w sprawie z jej skargi na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu (dalej: Dyrektor IS) z dnia 26 lutego 2013 r. o nr [...] w przedmiocie zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych za 2008 r. od dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia podano art. 245 § 1 i 3 oraz art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.; dalej w skrócie: p.p.s.a.). Postanowienie jest dostępne na stronie internetowej: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/.

2. Przebieg postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

2.1. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 24 września 2015 r. oddalił skargę skarżącej na wyżej wymienioną decyzję Dyrektora IS. Skarżąca wniosła skargę kasacyjną od powyższego orzeczenia i złożyła wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym poprzez częściowe zwolnienie od kosztów sądowych, w zakresie wpisu od skargi kasacyjnej.

Postanowieniem z dnia 16 lutego 2016 r. Referendarz sądowy WSA w Poznaniu oddalił wniosek o przyznanie prawa pomocy we wnioskowanym przez skarżącą zakresie uznając, że dane przedstawione przez nią uniemożliwiają pełną ocenę sytuacji majątkowej. W sprzeciwie skarżąca podniosła, że jedyną podstawą odmowy jej prawa pomocy było nieprzedłożenie dokumentów finansowych partnera skarżącej. Stanowisko referendarza jej zdaniem nie ma żadnego uzasadnienia w świetle przepisów art. 255 oraz 252 § 1 p.p.s.a. Wskazała, że brak jest przepisu zobowiązującego ją by w oświadczeniach o stanie majątkowym podała dane majątkowe, dochody i stan rodzinny innych osób, nawet jeżeli czasowo z takimi osobami mieszka.

2.2. Oddalając wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym, WSA w Poznaniu wskazał, że skarżąca nie wykazała spełnienia przesłanek zawartych w art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a., tj. że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Nie uprawdopodobniła, że jej sytuacja materialna uzasadnia uwzględnienie wniosku. Jej oświadczenia złożone na urzędowym formularzu PPF nie mogą być uznane za wyczerpujące i rzetelne, co powoduje, że nie jest możliwe ustalenie rzeczywistych możliwości majątkowych skarżącej. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że nie jest w stanie wiarygodnie ocenić sytuacji majątkowej skarżącej. W ocenie WSA w Poznaniu, skarżąca nie ujawniła wszystkich okoliczności dotyczących jej sytuacji materialnej. Skarżąca wskazuje, że na ocenę możliwości pokrycia przez nią kosztów postępowania ma wpływ sytuacja finansowa jej konkubenta, a wojewódzkie sądy administracyjne są uprawione na podstawie art. 255 p.p.s.a. do wzywania o dokumenty źródłowe obrazujące sytuację majątkową domowników wnioskodawcy. W opinii WSA w Poznaniu, wnosząc sprzeciw od kwestionowanego rozstrzygnięcia i znając powody rozstrzygnięcia referendarza, skarżąca powinna dołączyć do sprzeciwu skierowanego do WSA w Poznaniu żądane wcześniej przez referendarza dokumenty i wyjaśnienia, jednakże tego nie uczyniła. Reasumując, WSA w Poznaniu uznał, że skarżąca nie wykazała w sposób przekonywujący, iż faktycznie znajduje się w sytuacji materialnej, która skutkuje tym, że nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych.

3. Stanowisko skarżącej w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.

3.1. Skarżąca na powyższe postanowienie wniosła zażalenie, zarzucając naruszenie art. 252 § 1 w związku z art. 255 p.p.s.a. "przez ich niewłaściwe zastosowanie oraz uznanie, że skarżąca, wbrew literalnej treści tych przepisów, miała obowiązek przedkładać dokumenty dotyczącej sytuacji finansowej jej partnera, z którym nie pozostaje w nieformalnym związku, a to celem oceny, czy spełnia ona przesłanki do uzyskania prawa pomocy". Skarżąca wniosła również o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez przyznanie jej prawa pomocy w zakresie częściowym.

4. Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

4.1. Zażalenie nie ma usprawiedliwionych podstaw, a zaskarżone postanowienie WSA w Poznaniu odpowiada prawu, zatem zażalenie skarżącej podlega oddaleniu. Stosownie do art. 199 p.p.s.a., strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Przyznanie prawa pomocy, jako odstępstwo od tej zasady, będące przerzuceniem kosztów na ogół społeczeństwa, może być zastosowane jedynie w przypadkach wyjątkowych, kiedy strona wykaże w sposób jednoznaczny spełnienie przesłanek określonych w art. 246 p.p.s.a. Oceniając zasadność przyznania wnioskodawcy prawa pomocy w zakresie całkowitym na podstawie art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a. lub częściowym na podstawie art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a., należy odnieść sytuację majątkową wnioskodawcy do wysokości kosztów, które jest on zobowiązany ponieść. Porównanie takie jest konieczne dla oceny możliwości finansowych partycypowania przez stronę w kosztach postępowania sądowoadministracyjnego na zasadzie wyrażonej w art. 199 p.p.s.a. Dopiero zestawienie z sobą indywidualnej sytuacji majątkowej strony i konkretnych kosztów sądowych w danym postępowaniu sądowoadministracyjnym (w rozpatrywanej sprawie wpis od skargi kasacyjnej wynosi 833 zł) pozwala na ocenę zasadności wniosku o przyznanie prawa pomocy. O ile Sąd jest w stanie określić wysokość kosztów sądowych na danym etapie postępowania, to dla zrekonstruowania drugiego elementu powyższego porównania, tj. sytuacji majątkowej wnioskodawcy, kluczowe jest precyzyjne i nie budzące wątpliwości zobrazowanie swojej kondycji finansowej przez wnoszącego o przyznanie prawa pomocy.

4.2. Odnosząc powyższe uwagi do rozpatrywanej sprawy, należy stwierdzić, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo zbadał zasadność przyznania skarżącej prawa pomocy, analizując jej sytuację majątkową, przedstawioną w oświadczeniach zawartych w formularzu urzędowym PPF. Naczelny Sąd Administracyjny podziela ocenę, że skarżąca nie udokumentowała we właściwy sposób swojej sytuacji majątkowej. W rozpatrywanej sprawie Sąd pierwszej instancji został pozbawiony możliwości rzetelnej i wnikliwej oceny wniosku pod kątem spełnienia przesłanek uzasadniających przyznanie skarżącej prawa pomocy we wnioskowanym zakresie. Zgodnie z art. 243 p.p.s.a., wojewódzki sąd administracyjny orzeka o przyznaniu prawa pomocy jedynie na wniosek strony. To w interesie skarżącej leży przedstawienie i uwiarygodnienie okoliczności uzasadniających wniosek w tym zakresie. Skarżąca powinna – czego w rozpoznawanej sprawie nie uczyniła – przekonać Sąd pierwszej instancji o tym, że jej sytuacja materialna nie pozwala na poniesienie kosztów postępowania, a rolą sądu nie jest prowadzenie z urzędu postępowania, mającego na celu ustalenie sytuacji majątkowej wnioskodawcy. W ocenie NSA sytuacja rodzinna i majątkowa skarżącej nie uzasadnia stanowiska, że uiszczenie kosztów sądowych w sprawie spowoduje zachwianie jej sytuacji materialnej i bytowej w taki sposób, że nie będzie ona w stanie zapewnić sobie minimum warunków socjalnych.

Odnosząc się do kwestii sytuacji życiowej skarżącej, należy wskazać, że zgodnie z utrwalonymi poglądami w doktrynie prawa, konkubinat jest związkiem o cechach zbliżonych do małżeństwa, a konkubenci tworzą rodzinę wspólnie zamieszkującą. Z okoliczności faktycznych wynika, że skarżąca z obecnym partnerem prowadzą pożycie w taki sposób, jakby byli małżeństwem. Skarżąca mieszka z nim w wynajętym mieszkaniu. Umowa najmu została podpisana przez jej partnera. Jedyne co ich od związku małżeńskiego odróżnia, to brak zalegalizowania swojego związku, przez wzięcie ślubu. Mając na względzie konkubinat, jako instytucję, która zakłada trwałość pożycia, należy przyjąć, że konkubenci obowiązani są względem siebie do lojalności, wierności, wzajemnej pomocy, a także współdziałania dla dobra zainicjowanego przez nich konkubenckiego związku. Należy jednak podkreślić, że nie są to obowiązki o charakterze prawnym, a o charakterze powinnościowym (moralnym), zatem ich egzekwowanie nie jest możliwe. Jedyną sankcją za ich naruszenie może być zerwanie przez jednego z konkubentów ich wspólnego pożycia, co jest równoznaczne z wyeliminowaniem występującego między nimi stosunku konkubinatu.

Należy podzielić opinię, że w zakresie, w jakim dochody i obciążenie finansowe osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym współkształtują sytuację finansową wnioskodawcy o prawo pomocy, tj. jego koszty utrzymania i potencjalne dochody, wojewódzkie sądy administracyjne są uprawione na podstawie art. 255 p.p.s.a. do wzywania o dokumenty źródłowe obrazujące sytuację majątkową domowników wnioskodawcy. Porównanie takie jest konieczne dla oceny możliwości finansowych partycypowania przez stronę w kosztach postępowania sądowoadministracyjnego na zasadzie wyrażonej w art. 199 p.p.s.a. Wątpliwości budzi bowiem całokształt okoliczności mający wpływ na ocenę możliwości płatniczych skarżącej. Subiektywne przekonanie skarżącej o zasadności jej wniosku przy równoczesnym nieodniesieniu się do kwestii uznanych przez Sąd pierwszej instancji za niewystarczająco wykazane i budzące poważne wątpliwości, powodowała niemożność uwzględnienia wniosku o udzielenie prawa pomocy, a w konsekwencji skutkuje bezzasadnością zażalenia na postanowienie oddalające ten wniosek.

4.3. Wobec powyższego Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że zażalenie nie ma usprawiedliwionych podstaw i podlega oddaleniu na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 1 i 2 p.p.s.a.