Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Bogusław Wiśniewski, Sędziowie Sędzia WSA Joanna Cylc-Malec (sprawozdawca),, Sędzia NSA Grażyna Pawlos-Janusz, Protokolant Starszy sekretarz sądowy Beata Basak, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 22 grudnia 2011 r. sprawy ze skargi H. K. reprezentowanej przez opiekuna prawnego M. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] r. nr [...] w przedmiocie specjalistycznych usług opiekuńczych I. oddala skargę; II. przyznaje [...] A. P. – D. od Skarbu Państwa (Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie) kwotę 295,20 zł (dwieście dziewięćdziesiąt pięć złotych dwadzieścia groszy) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, w tym 55,20 zł (pięćdziesiąt pięć złotych dwadzieścia groszy) należnego podatku od towarów i usług.

Decyzją z dnia [..] czerwca 2011 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze po rozpoznaniu odwołania M. K. – opiekuna prawnego H. K. od decyzji wydanej z upoważnienia Prezydenta Miasta L. z dnia [...] kwietnia 2011 r. w przedmiocie odmowy przyznania H. K. specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi na okres od dnia 1 kwietnia 2011 r. – utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję organu I instancji.

W uzasadnieniu decyzji Kolegium wskazało, że o usługi opiekuńcze ubiega się H. K. działająca przez opiekuna prawnego M. K. – córkę. Z racji choroby psychicznej i całkowitego ubezwłasnowolnienia H. K. opiekun prawny wnioskował o przyznanie usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi.

Skarżąca zamieszkuje razem z córką, jednakże jak twierdzi opiekun prawny prowadzą oddzielne gospodarstwa domowe.

Usługi opiekuńcze od 13 lat świadczył podopiecznej M. M. na podstawie decyzji administracyjnej, poprzez firmę opiekuńczą "Nadzieja" w L. Z wyjaśnień opiekuna prawnego wynika, że opieka sprawowana jest przez M. M. przez 24 godziny do tego opiekun dysponuje pieniędzmi H. K., za które kupuje żywność, leki, opłaca pokój w domu w Poniatowej. Od stycznia do marca 2011 r. specjalistyczne usługi opiekuńcze przyznane w wymiarze 5 dni roboczych po 8 godzin dziennie oraz po 8 godzin dziennie w soboty, niedziele i święta miał świadczyć inny podmiot – Lubelskie Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia Psychicznego. Zmiana podmiotu wywołała spór między opiekunem prawnym a ośrodkiem pomocy społecznej.

Opiekun prawny domagał się honorowania przez organ I instancji zaświadczeń lekarskich, z których wynikało, że matka wymaga świadczenia usług przez M. M. Również M. M. podjął bezskuteczne starania o zatrudnienie go w Lubelskim Stowarzyszeniu Ochrony Zdrowia Psychicznego w Lublinie,

Następnie opiekun prawny wnioskował aby nadal usługi były świadczone przez dotychczasowy podmiot, w którym zatrudniony był M.M.

Organ odwoławczy uznał, że bezspornie H. K. ze względu na liczne schorzenia potwierdzone zaświadczeniami lekarskimi wymaga opieki osób drugich. Nie jest ona jednak osobą samotną zamieszkuje wraz z córką, która jest jej opiekunem prawnym.

Z brzmienia przepisu art. 50 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej wynika jednoznacznie, że decyzja przyznająca usługi opiekuńcze osobom mającym krewnych jest decyzją uznaniową, zaś rodzinny wywiad środowiskowy lub jego aktualizacja, w myśl art. 107 ust. 4 ustawy, jest niezbędnym elementem postępowania prowadzącego do wydania decyzji przyznającej lub odmawiającej przyznanie świadczenia z pomocy społecznej.

Niemożność przeprowadzenia wywiadu uniemożliwia organowi pomocy społecznej dokonanie oceny rzeczywistej sytuacji rodzinnej i bytowej, majątkowej osoby ubiegającej się o świadczenie.

Z akt administracyjnych wynika, że opiekun prawny razem z opiekunem H. K. swoim agresywnym zachowaniem doprowadzili do przerwania czynności służbowych pracownika socjalnego, tym samym uniemożliwili przeprowadzenie wywiadu środowiskowego.

Organ odwoławczy powołał wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 sierpnia 2006 r., sygn. akt I OSK 314/06, w którym sąd stwierdził, że ubiegający się o świadczenie z pomocy społecznej obowiązany jest udzielić organowi prowadzącemu postępowanie wszelkich informacji dotyczących jego sytuacji życiowej, choćby uznawał je za nieistotne, nawet zbyt intymne, ponieważ to nie do niego, a do organu należy ich ocena w kontekście żądanego świadczenia. Nie ulega wszak wątpliwości, że pomoc społeczna świadczona jest z pieniędzy podatników i jak wynika z ustawy o pomocy społecznej, jej celem jest przede wszystkim wspieranie osób i rodzin w ich wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych.

Dlatego M K. podczas wywiadu środowiskowego powinna pracownikowi socjalnemu udzielić odpowiedzi na wszystkie zadane pytania, a nie zachowywać się agresywnie. Naganne zachowanie nie pozostawia wątpliwości, że opiekun prawny H. K. uniemożliwił przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, co oznacza, że nie współpracował z organem I instancji. W takiej sytuacji organ upoważniony był do wydania decyzji o odmowie przyznania wnioskowanej pomocy.

Ponadto Kolegium podkreśliło, że ze złożonych przez M. K. pism wynika, że we własnym zakresie przezwyciężyła trudności związane ze sprawowaniem opieki nad matką, ponieważ opiekę tą nadal sprawuje M. M, z którym zawarła umowę w dniu 1 maja 2011 r. o świadczenie usług opiekuńczych od 1 stycznia 2011 r. za odpłatnością 1100 zł. Kolegium podniosło także, że organ pomocy społecznej chciał przyjść z pomocą odwołującej i rozważał przyznanie usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych świadczonych przez podmiot zatrudniający M. M., tym samym dotychczasowy opiekun nadal świadczyłby pomoc z wyłączeniem usług dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które mogą być świadczone przez osoby posiadające kwalifikacje określone przepisami prawa ( § 3 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2009 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych – Dz.U. Nr 189, poz. 1598 ze zm.). Odmowa przyznania świadczenia z pomocy społecznej została oparta o przesłanki wynikające z art. 50 ust. 2 , art. 11 ust. 2, art. 4 ustawy o pomocy społecznej.

W skardze na tę decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego H. K. reprezentowana przez opiekuna prawnego M. K. wnosi o uchylenie zaskarżonej decyzji.

W uzasadnieniu obszernej skargi zarzuciła, że decyzja została wydana na podstawie błędnie przyjętego stanu faktycznego sprawy oraz nie rozpoznania i nie ustosunkowania się do wszystkich żądań w uzasadnieniu decyzji. Skarżąca za błędne uznaje stwierdzenie w uzasadnieniu decyzji "świadczone usługi przez Stowarzyszenie "Nadzieja" w Lublinie w sytuacji kiedy wnioskowała (wniosek z dnia 25.03.2011 r.) o usługi świadczone przez firmę opiekuńczą, która będzie respektować zalecenia długoletniego lekarza H. K.". Za kłamstwo uznaje stwierdzenie, że wniosek jest "bezprzedmiotowy również z tej przyczyny, że M. M. zmienił pracodawcę i aktualnie pracuje w Punkcie Opieki PCK", a także stwierdzenie, że odwołująca we własnym zakresie przezwyciężyła trudności, ponieważ sama nie sprawuje opieki, tylko ma osobę, która sprawuje opiekę nad matką, z którą zawarła umowę w dniu 1 maja 2011 r. o świadczenie usług opiekuńczych od 1 stycznia 2011 r. za odpłatnością kwocie 1100 zł, w sytuacji gdy umowę z M. M. zawarły dwie osoby, a nie tylko odwołująca. Do zawarcia tej umowy zmuszone były krzywdzącym postępowaniem MOPR-u, kosztem odstąpienia od remontu mieszkania. Ponadto nieprawdą jest, że nie sprawuje opieki na matką, w sytuacji gdy od ponad 13 lat sama od godziny 19 wieczorem do godziny 7 rano opiekuje się matką. Za błędne uznaje przyjęcie w uzasadnieniu decyzji, że wraz z opiekunem matki zachowywali się agresywnie podczas wywiadu środowiskowego, w sytuacji, gdy policja i prokuratura nie dały wiary oświadczeniom pracowników pomocy społecznej.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wnosi o oddalenie skargi, podtrzymując argumentację zawartą uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Dodatkowo podniosło, że fakt dotyczący zmiany pracodawcy przez M. M. ustaliło na podstawie dowodów znajdujących się w aktach administracyjnych, powołując odpowiednie numery kart.

Odniosło się także do zarzutu podnoszonego w skardze, że umowę z M. M. zawarła zarówno M. K., jak i H. K. wyjaśniając, że umowa zawarta przez osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną nie wywołuje skutków prawnych.

Podsumowując wskazało, że nieprzeprowadzenie wywiadu środowiskowego z powodu nagannego zachowania skarżącej wobec pracownika socjalnego, domaganie się przez skarżącą przyznania usług opiekuńczych świadczonych tylko przez M. M. w ramach podmiotu zatrudniającego właśnie jego, zapewnienie usług opiekuńczych matce we własnym zakresie są okolicznościami uzasadniającymi odmowę przyznania świadczenia, które przyznawane jest w ramach uznania administracyjnego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Praw o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. nr 153, poz. 1269) sąd administracyjny sprawuje kontrolę zaskarżonej decyzji w zakresie jej zgodności z prawem.

W ocenie sądu zaskarżona decyzja nie narusza prawa.

Skarżąca wnosiła o przyznanie specjalistycznych usług opiekuńczych jej matce (całkowicie ubezwłasnowolnionej) H. K. na podstawie art. 50 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2009 r. Nr 165, poz. 1362 ze zm.). Przepis ten stanowi, że usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy udzielić.

Bezspornym jest, że H. K. spełnia kryteria przyznania specjalistycznych usług opiekuńczych wskazane w powołanym przepisie, bowiem jest osobą posiadającą orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Istota skargi sprowadza się natomiast do ustalenia czy skarżącej można było zarzucić brak współdziałania z pracownikiem socjalnym i czy na tej podstawie organ uprawniony był do odmowy przyznania świadczenia matce skarżącej (art. 11 ust. 2 ustawy).

Zasady przyznawania świadczeń z pomocy społecznej uregulowane zostały w wyżej zacytowanej ustawie o pomocy społecznej.

W świetle przepisów art. 2 i 3 tej ustawy celem pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin w ich wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasady i możliwości, a także umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie powstawaniu takich sytuacji przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia się osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

Z przepisów tych jednoznacznie wynika, iż celem pomocy społecznej nie jest utrzymywanie na koszt podatnika osób i ich rodzin, które nie chcą podjąć trudu wyjścia z ciężkiej sytuacji materialnej, ale jedynie pomoc. Dlatego osoby, które wnoszą o przyznanie im pieniędzy publicznych w postaci świadczeń z pomocy społecznej na zaspokojenie własnych potrzeb mają obowiązek współdziałania z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji rodziny (art. 4 ustawy) pod rygorem odmowy przyznania świadczenia (art. 11 ust. 2) Współdziałanie to powinno polegać w szczególności na umożliwieniu przeprowadzenia wywiadu środowiskowego i złożenie w nim stosownych wyjaśnień.

Wywiad (lub jego aktualizacja) jest bowiem szczególnym rodzajem dowodu w postępowaniu administracyjnym, którego przeprowadzenie jest wymagane przed wydaniem decyzji o przyznaniu bądź odmowie przyznania świadczenia z pomocy społecznej (art. 106 ust. 4).

Z akt sprawy wynika, że skarżąca uniemożliwiła przeprowadzenie tego wywiadu. Nie wyjaśniła na czym polega odrębność gospodarstwa domowego między nią a jej matką, nie dopuściła do głosu pracowników socjalnych, zachowywała się agresywnie, naruszyła nietykalność cielesną pracownika socjalnego. W związku z takim zachowaniem opiekuna prawnego skarżącej oraz opiekuna jej matki pracownicy socjalni zmuszeni byli do przerwania czynności i opuszczenia mieszkania skarżącej.

W tej sytuacji organ pomocy społecznej miał usprawiedliwioną podstawę do przyjęcia braku współdziałania skarżącej i do odmowy przyznania świadczenia na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy.

Jednocześnie organowi nie można zarzucić naruszenia przepisów postępowania dowodowego (art. 7, 77, 80 kpa), bowiem organ podejmował czynności zmierzające do ustalenia aktualnej sytuacji majątkowej i rodzinnej H. K., a jej opiekunowi prawnemu zapewnił udział w postępowaniu.

Podkreślenia wymaga fakt, że organ pomocy społecznej zobowiązany jest do ustalenia czy H. K. prowadzi odrębne gospodarstwo domowe, czy też wspólnie ze swoją córką, bowiem od wyniku tego ustalenia zależy kwestia ewentualnej odpłatności za świadczone usługi albo też uznanie przez organ, że usługi przysługują bezpłatnie.

Sąd nie podzielił zarzutów skargi dotyczących błędnych ustaleń faktycznych, gdyż organy dokonując ustaleń powołały się na dokumenty znajdujące się w aktach sprawy i odniosły się do nich w uzasadnieniu decyzji, zaś organ odwoławczy także dodatkowo w odpowiedzi na skargę.

Bezzasadny jest także wniosek skarżącej o dołączenie akt I C [...]/11 Sądu Rejonowego w Lublinie. Skarżąca nie wskazała bowiem na jaką okoliczność dowód taki miałby być przeprowadzony, zaś z dołączonej do skargi kserokopii postanowienia w tej sprawie odrzucającego pozew wynika, iż sprawa dotyczyła osoby, która miałaby sprawować opiekę nad H. K. w ramach przyznanych jej usług.

Podkreślić jednak należy, że kwestie te nie są rozstrzygane w formie decyzji administracyjnej.

Również zarzut dotyczący zawarcia umowy o sprawowanie opieki nad H. K. i M. K. z M. M., jest nieuzasadniony. Słusznie bowiem podniosło Kolegium w odpowiedzi na skargę, że zawarcie umowy przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie nie wywołuje skutków prawnych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd nie dopatrzył się sprzeczności zaskarżonej decyzji z obowiązującymi przepisami i stwierdził, że zarzuty skargi nie zasługują na uwzględnienie, dlatego na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U.Nr 153, poz. 1270 ze zm.) orzekł jak w sentencji.

Orzeczenie o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu uzasadnia art. 250 wyżej wymienionej ustawy oraz § 18 ust. 1 pkt 1 lit. "c" w związku z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).