Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Zaciągnięcie przez spółkę kredytu na wypłatę dywidendy należy taktować, jako wydatek związany z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.), albowiem osiąganie zysku jest zarówno podstawowym celem funkcjonowania spółki akcyjnej, jak i wspólników, których kapitał zaangażowany jest w funkcjonowanie spółki i osiąganie przez nią przychodów.

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Stefan Babiarz (sprawozdawca), Sędziowie: NSA Bogusław Dauter, NSA Aleksandra Wrzesińska-Nowacka, Protokolant Paweł Koluch, po rozpoznaniu w dniu 10 czerwca 2009 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej "M. P. ..." S.A. w S. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 17 października 2007 r. sygn. akt I SA/Bd 571/07 w sprawie ze skargi "M. P. ..." S.A. w S. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w B. z dnia 4 czerwca 2007 r. nr [...] w przedmiocie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania prawa podatkowego 1) uchyla zaskarżony wyrok, 2) uchyla zaskarżoną decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w B. i poprzedzające ją postanowienie Naczelnika [...] Urzędu Skarbowego w B. z dnia 10 kwietnia 2007 r. nr [...], 3) zasądza od Dyrektora Izby Skarbowej w B. na rzecz "M. S. ..." S.A. poprzednia nazwa "M. P. ..." S.A. w S. kwotę 897 (osiemset dziewięćdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Wyrokiem z dnia 17 października 2007 r., sygn. akt I SA/Bd 571/07 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy oddalił skargę M. S.A. w S. (dalej Spółka) na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w B. z dnia 4 czerwca 2007 r. w przedmiocie interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania prawa podatkowego.

Ze stanu sprawy przyjętego przez Sąd pierwszej instancji wynika, że zaskarżoną decyzją Dyrektor Izby Skarbowej po rozpatrzeniu zażalenia Spółki na postanowienie Naczelnika K. Urzędu Skarbowego w B. z dnia 10 kwietnia 2007 r. w sprawie interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania prawa podatkowego, odmówił zmiany zaskarżonego postanowienia organu pierwszej instancji. W uzasadnieniu wskazał, że pismem z dnia 19 stycznia 2007 r. Spółka wystąpiła z wnioskiem o udzielenie pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania prawa podatkowego. W ubiegłym roku wypracowała ona zysk finansowy. W związku z planowaną uchwałą Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy, Spółka zostanie zobowiązana do wypłaty dywidendy wynikającej z wypracowanego zysku na rzecz swoich akcjonariuszy. W uchwale Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy zostanie ustalona wysokość dywidendy oraz termin jej wypłaty. Termin wypłaty przypada na późniejsze miesiące roku podatkowego. W okresie pomiędzy podjęciem przedmiotowej uchwały, a wypłatą dywidendy, spółka wykorzystuje środki przeznaczone na wypłatę dywidendy na bieżącą działalność gospodarczą. Natomiast w terminie wypłaty dywidendy, w związku z niedoborem środków pieniężnych (zaangażowanych wcześniej w bieżącą działalność gospodarczą), Spółka zaciągnie kredyt bankowy na wypłatę dywidendy i będzie ponosiła koszty w postaci odsetek od zaciągniętego kredytu. W związku z powyższym zapytała, czy ponoszone przez nią wydatki na spłatę odsetek od kredytu zaciągniętego w związku z wypłatą dywidendy, będą stanowiły koszty uzyskania przychodu w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.) – zwanej dalej u.p.d.o.p. na dzień spłaty odsetek. Zdaniem strony, wydatki ponoszone na spłatę odsetek od kredytu zaciągniętego w związku z wypłatą dywidendy stanowią w przedstawionym stanie faktycznym koszty uzyskania przychodu w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. Jednocześnie wskazała, że zapłacone odsetki od zaciągniętego kredytu przeznaczonego na wypłatę dywidendy nie są wymienione w zawartym w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p., katalogu kosztów niestanowiących kosztów uzyskania przychodów. Koszty w postaci odsetek od zaciągniętego na wypłatę dywidendy kredytu dotyczą jej działalności gospodarczej jako całości, a tym samym całości generowanych przez nią przychodów. Koszty te stanowią racjonalne i gospodarczo uzasadnione wydatki, których celem jest osiągnięcie, zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodów. Na poparcie przedstawionej argumentacji Spółka powołała pismo Ministra Finansów z dnia 15 marca 2002 r. oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 maja 1999 r., sygn. akt I SA/Wr 482/97. Jednocześnie Spółka podniosła, że obowiązek wypłaty dywidendy wynika z art. 347 ust. 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.).

W skardze na decyzję organu odwoławczego strona zarzuciła naruszenie art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., poprzez odmowę uznania za koszty uzyskania przychodów wydatków spełniających przesłanki określone w tym przepisie, art. 56 ust. 1 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r., Nr 90, poz. 864/2 ze zm.) w zw. z art. 1 ust. 1 Dyrektywy Rady z dnia 24 czerwca 1988 r. w sprawie wykonania art. 67 Traktatu 88/361/EWG (Dz. Urz. UE L Nr 178, s. 5, Dz. Urz. UE - sp. 10-1-10) – zwanej dalej Dyrektywą, art. 121 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) – zwanej dalej Ord. pod., poprzez złamanie zasady prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych, art. 210 § 4 Ord. pod., poprzez niepełne wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji i niedokonanie prawidłowej wykładni pojęć "zachowanie i zabezpieczenie" źródła przychodów, użytych w hipotezie przepisu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., art. 124 Ord. pod., poprzez brak wyjaśnienia zasadności przesłanek, którymi kierował się Dyrektor Izby Skarbowej podejmując decyzję.

W dodatkowo złożonym piśmie Spółka wskazała na stanowisko wyrażone przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 lipca 2007 r., sygn. akt III SA/Wa 382/07.

Dyrektor Izby Skarbowej wniósł o oddalenie skargi.

Sąd pierwszej instancji – oddalając skargę – powołał się na art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. i wskazał, że kategorie zysku, czystego zysku i dywidendy nie są ze sobą tożsame. Czysty zysk stanie się dywidendą, gdy zostanie podjęta uchwała o przeznaczeniu tego zysku dla wspólników. O tym, czy zysk zostanie podzielony czy rozporządzony w inny sposób, decyduje walne zgromadzenie. Podział zysku (dywidenda) polega na podjęciu uchwały o przeznaczeniu go dla wspólników. Określenie zysku w sprawozdaniu finansowym, które musi być poddane badaniu biegłego rewidenta, daje informację o tym, że zysk jest oraz w jakiej wysokości. Podjęcie uchwały o podziale zysku powoduje, że od tego momentu wspólnik ma roszczenie o wypłatę zysku. Wypłacanie dywidendy w oderwaniu od wyników finansowych spółki jest niedopuszczalne. Zatem wypłata dywidendy nie jest ani przychodem, ani zabezpieczeniem, czy zachowaniem źródła przychodów. Odsetki związane z kredytem na ten cel nie są wydatkami stanowiącymi koszt, o jakim mowa w art. 15 ust.1 u.p.d.o.p. Akcjonariat czy spółka nie są źródłem przychodów. Spółka to podmiot, który dążąc do zysku prowadzi ukierunkowaną działalność. Ustawodawca przewidział, że takie ukierunkowanie wymaga wydatków i te jedynie wpisał w opodatkowanie (art. 15). Istotą jest ukierunkowanie działalności, konkretnie właśnie ponoszenie wydatków w celu. Wypłacanie dywidendy wynika z obowiązku spółki mającym swe źródło w niej samej, a nie w jej działalności ukierunkowanej na zysk. Niewątpliwie w sprawie skarżąca zaciągnęła kredyt, a co za tym idzie, poniosła wydatek na odsetki w celu wypłaty dywidendy. Odrębną kwestią w tym wypadku było wydatkowanie kwoty uchwalonej z wygospodarowanego zysku spółki na dywidendę. Odrębną to, czy te wydatki stanowiły koszt uzyskania przychodu. Przedmiotem interpretacji były odsetki od kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidendy.

W ocenie WSA, ponoszenie wydatków na spłatę odsetek od kredytu zaciągniętego na wypłatę dywidendy, było konieczne (racjonalne) jedynie ze względu na zobowiązanie mające swe źródło w uchwale o podziale realnie istniejącego zysku, a nie miało związku z uzyskaniem (możliwością uzyskania) przychodu, gdyż nie można powiązać możliwości uzyskania przychodu z istniejącym akcjonariatem, który nie jest również źródłem uzyskania przychodu. Wręcz odwrotnie. Wypłata dywidendy dla akcjonariuszy jest ich zyskiem, który jest celem inwestowania w akcje spółki. Wydatek ten jest skutkiem ulokowania pieniędzy akcjonariuszy w spółce, a nie odwrotnie.

Sąd nie podzielił stanowiska wyrażonego przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 lipca 2007 r., sygn. akt III SA/Wa 382/07, gdyż uznał, że również sama w sobie płynność finansowa spółki nie jest celem, o jakim mowa w art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. Jakkolwiek brak płynności finansowej może prowadzić do ograniczenia dyspozycji pieniężnej, a nawet likwidacji przedsiębiorstwa, to jednak nie łącząc się z konkretną działalnością ukierunkowaną na zysk, pozostaje jedynie jako stan finansów spółki. Zaciągnięcie kredytu na wypłatę dywidendy, nawet podyktowane zachowaniem płynności finansowej spółki, pozostaje nadal wydatkiem nie spełniającym warunku określonego celu będącego podstawą zastosowania art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.

Za bezzasadne uznał Sąd pierwszej instancji zarzuty oparte na art. 56 ust. 1 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską w zw. z art. 1 ust. 1 Dyrektywy. Wskazał, że w wyrokach Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości czytamy, iż aby uregulowania krajowe mogły być uznane za zgodne z postanowieniami Traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu kapitału, nierówne traktowanie winno dotyczyć sytuacji, które nie są obiektywnie porównywalne bądź winno być uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego. Artykuły 56 TWE i 58 TWE powinny być interpretowane w ten sposób, że sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu, które przewiduje, iż w przypadku obniżenia kapitału zakładowego kwota uzyskana z wykupu akcji wypłacona akcjonariuszowi będącemu nierezydentem opodatkowywana jest tak, jak wypłata dywidend, bez prawa do odliczenia kosztów nabycia tych akcji, podczas gdy ta sama kwota wypłacona akcjonariuszowi będącemu rezydentem opodatkowywana jest tak jak zyski kapitałowe, z prawem do odliczenia kosztów nabycia. Artykuły 43 i 56 TWE należy interpretować w ten sposób, iż gdy Państwo Członkowskie stosuje system zapobiegania lub zmniejszania opodatkowania kaskadowego lub podwójnego opodatkowania w wymiarze ekonomicznym w przypadku dywidend wypłaconych na rzecz rezydentów przez spółki będące rezydentami, powinno ono traktować w taki sam sposób dywidendy wypłacone rezydentom przez spółki niebędące rezydentami.

Podniósł, że przepisy art. 56 i 58 TWE zakazują państwu członkowskiemu stanowienia takich przepisów podatkowych, które przyznają podatnikowi (podlegającemu nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w tym państwie) prawo do zaliczenia na poczet podatku należnego od dywidendy kwoty podatku dochodowego od osób prawnych uiszczonej przez spółkę wypłacającą dywidendę, obliczonej według stawki opodatkowania znajdującej zastosowanie w tym państwie tylko w przypadku, gdy spółka ta ma siedzibę w tym samym państwie członkowskim. Wskazał, że art. 57 ust. 1 TWE musi być interpretowany w ten sposób, że art. 56 TWE nie stoi na przeszkodzie stosowaniu przez państwo członkowskie przepisów obowiązujących w dniu 31 grudnia 1993 r., które przewidując w odniesieniu do akcjonariusza otrzymującego dywidendy od spółki będącej rezydentem opodatkowanie według stawki równej połowie średniej stawki podatku, jednocześnie w odniesieniu do akcjonariusza otrzymującego dywidendy od spółki z siedzibą w państwie trzecim, w której posiada on dwie trzecie kapitału zakładowego, przewidują opodatkowanie według zwykłej stawki podatku dochodowego.

Zdaniem WSA, aby móc zarzucić regulacjom prawa ograniczanie przepływu kapitału, należałoby wykazać, że różnice uregulowań w stosunku do rezydentów i nierezydentów. W niniejszej sprawie Sąd jednak nie dopatrzył się takiego zróżnicowania, nie wykazała też tego Spółka.

Odnosząc się do powołanych przez Spółkę interpretacji podatkowych Sąd wskazał, że zgodnie z przepisem art. 14a § 1 w zw. z art. 14b § 2 Ord. pod. naczelnik urzędu skarbowego na pisemny wniosek podatnika ma obowiązek udzielić pisemnej interpretacji co do zakresu i sposobu zastosowania prawa podatkowego w jego indywidualnej sprawie i interpretacja taka jest wiążąca dla organu, który takiej interpretacji dokonał. Oczywistym jest, że sytuacja gdzie w obrocie prawnym funkcjonują różne interpretacje jest niepożądana już chociażby ze względu na zasadę zaufania do organów (art. 121 § 1 Ord. pod.). Zważywszy jednakże na skutki prawne jakie przewidział ustawodawca dla tego typu sytuacji, Sąd poparł stanowisko organu, iż powołane przez Spółkę postanowienia nie są dla Dyrektora Izby Skarbowej wiążące. Z tego względu uznał, że zarzuty oparte na naruszeniu art. 210 § 4 oraz art. 124 Ord. pod. nie mogą mieć istotnego wpływu na wynik sprawy stosownie do art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) – zwanej dalej p.p.s.a.

Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną Spółki, która wnosząc o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Bydgoszczy oraz o zasądzenie zwrotu poniesionych kosztów postępowania sądowego, zarzuciła:

I. Na podstawie art. 174 pkt 1 p.p.s.a. naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię, tj. naruszenie:

1) art. 15 ust. 1 zd. 1 u.p.d.o.p., poprzez uznanie, że odsetki od kredytu spożytkowanego na wypłatę dywidendy nie stanowią kosztów uzyskania przychodów w rozumieniu powołanego przepisu, co było konsekwencją błędnego przyjęcia, iż:

a) kosztami uzyskania przychodów w rozumieniu powołanego przepisu są tylko wydatki poniesione na ukierunkowaną na osiąganie zysku część działalności spółki akcyjnej, nie są zaś nimi wydatki na działalność spółki akcyjnej jako całości, nawet jeżeli ich poniesienie jest obowiązkiem spółki akcyjnej, mającym swe źródło w niej samej (tj. w przepisach regulujących jej funkcjonowanie),

b) wypłata dywidendy nie wpływa na zabezpieczenie ani zachowanie źródła przychodów w rozumieniu powołanego przepisu, gdyż stan akcjonariatu ani prawidłowe funkcjonowanie spółki akcyjnej nie są źródłem przychodów w rozumieniu powołanego przepisu,

c) płynność finansowa spółki akcyjnej nie może być celem, o którym mowa w powołanym przepisie;

2) art. 56 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w zw. z art. 91 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 1 ust. 1 Dyrektywy w zw. z art. 91 ust. 3 Konstytucji RP, poprzez przyjęcie, że zakazane powyższymi przepisami ograniczanie przepływu kapitału zachodzi tylko w sytuacji, gdy istnieją różnice uregulowań w stosunku do rezydentów i nierezydentów;

II. Na podstawie art. 174 pkt 2 p.p.s.a. mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy naruszenie przez Sąd przepisów postępowania, tj.:

1) art. 135 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. a/ oraz art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 1 § 1 i art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) – zwanej dalej p.u.s.a. oraz art. 3 § 1 p.p.s.a., poprzez brak stwierdzenia mającego wpływ na wynik sprawy naruszenia przez zaskarżoną decyzję art. 15 ust. 1 zd. 1 u.p.d.o.p., prowadzące do nieuzasadnionej odmowy uchylenia zaskarżonej decyzji i oddalenia skargi;

2) art. 135, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/, art. 145 § 2 oraz art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 1 § 1 i art. 1 § 2 p.u.s.a. oraz art. 3 § 1 p.p.s.a., poprzez brak stwierdzenia mogącego mieć istotny wpływ na wynik sprawy naruszenia przez zaskarżoną decyzję art. 121 § 1 Ord. pod., prowadzące do odmowy uchylenia zaskarżonej decyzji i oddalenia skargi;

3) art. 141 § 4 zd. 1 p.p.s.a., poprzez brak wyczerpującego ustosunkowania się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do zarzutu naruszenia art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. w kontekście ekonomicznego uzasadnienia zaliczenia odsetek od kredytu spożytkowanego na wypłatę dywidendy do kosztów uzyskania przychodów oraz do zarzutów naruszenia art. 121 § 1, art. 124 i art. 210 § 4 Ord. pod., co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż wskazuje, że Sąd pominął podczas rozpoznawania sprawy niektóre z podniesionych w skardze okoliczności uzasadniających uchylenie zaskarżonej decyzji, a gdyby okoliczności te nie zostały pominięte, rozstrzygnięcie wydane w sprawie mogłoby być odmienne.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną Dyrektor Izby Skarbowej wnosząc o jej oddalenie i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego wskazał, że zaskarżony wyrok nie narusza przepisów prawa materialnego, jak i przepisów postępowania w sposób mogący mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy i dlatego zaskarżony wyrok podlega uchyleniu.

Niewątpliwie trafnie podnosi się w skardze kasacyjnej, że Sąd pierwszej instancji naruszył art. 141 § 4 p.p.s.a.,a także art. 135, art. 145 § 1 pkt 1 lit. a/, art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 121, art. 124 i art. 210 § 4 Ord. pod. przez to, że nie zauważył, iż organy podatkowe nie tylko, że nie rozważyły wszechstronnie stanu faktycznego przedstawionego we wniosku, to jeszcze nie zwróciły uwagi przy wydawaniu oceny prawnej na wszystkie okoliczności faktyczne podane we wniosku o interpretację. We wniosku podano bowiem, że w terminie wypłaty dywidendy, w związku z niedoborem środków pieniężnych, zaangażowanych wcześniej w bieżącą działalność gospodarczą, spółka zaciągnęła kredyt bankowy na wypłatę dywidendy, a odsetki od kredytu zaliczy do kosztów uzyskania przychodu. Wykorzystanie kredytu zapewni wprawdzie bezpośrednią wypłatę dywidendy, ale kredyt ten pośrednio, poprzez uprzednie zaangażowanie środków własnych w działalność gospodarczą umożliwi funkcjonowanie przedsiębiorstwa skarżącej i tym samym zostanie zużyty pośrednio na prowadzenie działalności gospodarczej, a także pośrednio wpłynie na cel jakim jest osiągnięcie przychodów. Przedstawione okoliczności faktyczne niewątpliwie wskazują na to, że nie rozważona została przez Sąd pierwszej instancji – z naruszeniem art. 141 § 4 p.p.s.a. przesłanka czy odsetki od tego kredytu nie zmierzały do zachowania źródła przychodów w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p.

Zauważyć tutaj należy, że źródłem przychodów spółki była działalność gospodarcza (art. 12 ust. 3 u.p.d.o.p.), a spółka była przedsiębiorcą, którego celem jest maksymalizacja zysku i prowadzenie prawidłowej gospodarczo działalności.

Z tego powodu "wycofywanie" już zaangażowanych w działalność gospodarczą środków finansowych tylko po to by zapewnić je na przyszłą wypłatę dywidendy byłoby działaniem nieracjonalnym i w dodatku prowadziłoby do strat związanych z karami umownymi, odszkodowaniami itp. Podobnie nieracjonalnymi z gospodarczego punktu widzenia byłyby takie działania spółki, które polegałyby na nieangażowaniu własnego kapitału w działalność gospodarczą tylko po to by zapewnić środki finansowe na przyszłą wypłatę dywidendy dla akcjonariuszy, a której termin wypłaty jest nieznany. Zauważyć bowiem należy, że dopóki nie podjęto uchwały o podziale zysku stanowi on własność spółki akcyjnej i z tego tytułu może ona środkami finansowymi wchodzącymi w skład zysku dowolnie dysponować.

Walne zgromadzenie akcjonariuszy może przecież przeznaczyć cały zysk (czy nawet jego część) na inne cel np. na wypłaty pracownikom czy władzom spółki bądź nawet na sfinansowanie ważniejszy inwestycji spółki, czy wpłatę na fundusze obowiązkowe przewidziane w statucie spółki (art. 396, art. 427 k.s.h.). Naczelny Sąd Administracyjny wielokrotnie w swych orzeczeniach, których przedmiotem była wykładnia art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. (wyrok z dnia 8 sierpnia 2008 r., II FSK 744/07, niepubl.; z dnia 23 maja 2007 r., II FSK 717/06, niepubl.; z dnia 24 listopada 2006 r., II FSK 1447/05; z dnia 25 listopada 2004 r., FSK 671/04, niepubl.) wskazywał, że przy ocenie wydatku jako kosztu potrącalnego niezbędne jest uwzględnienie wszystkich towarzyszących temu okoliczności, w tym racjonalności działania z punktu widzenia związków przyczynowo-skutkowych.

Przy ustalaniu kosztów uzyskania przychodów każdy wydatek – poza wyraźnie wskazanymi w ustawie – wymaga indywidualnej oceny pod kątem bezpośredniego lub pośredniego związku z przychodem i racjonalnością działania dla osiągnięcia tego przychodu. Sytuacje, w których ów związek przyczynowy nie jest jednoznaczny, należy rozwiązywać według zasad racjonalnego rozumowania, odrębnie w odniesieniu do każdego przypadku. Kosztami uzyskania przychodów będą zatem wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, jeżeli są one racjonalnie uzasadnione, a każdy wydatek oceniany z tego punktu widzenia (wyrok z dnia 25 listopada 2004 r., FSK 671/04, niepubl.). W wyroku zaś z dnia 17 lipca 2003 r. sygn. akt SA/Bd 1819/03 NSA trafnie zwrócił uwagę na konieczność uwzględniania związku wydatku z sytuacją finansową przedmiotu gospodarczego w kontekście jego racjonalnych potrzeb. Zauważyć jeszcze należy, że choć cel wydatku określa sam podatnik, to organy podatkowe i sądy administracyjne w ramach uprawnień kontrolnych mają prawo, a nawet obowiązek oceniać czy działalność podatnika w tym zakresie nie narusza prawa i wręcz weryfikować stanowisko podatnika kwalifikującego dane wydatki do kosztów uzyskania przychodu. Taka ocena w swej istocie musi więc wnikać w sens ekonomicznych działań podatnika i nie jest przez to równoznaczna z ingerencją w swobodę jego decyzji gospodarczych. Z tego też powodu wskazać należy, że za koszt potrącalny zostały uznane np. wydatki na spłacenie byłych wspólników spółki mimo braku bezpośredniego związku z przychodami spółki. Sąd potwierdził bowiem, że zaspokojenie roszczeń byłych wspólników jest konieczne nie tylko dla skutecznego dokonania przekształcenia spółki, ale również dla zabezpieczenia przyszłych źródeł dochodów (wyrok WSA w Łodzi z dnia 12 marca 2008 r., I SA/Łd 1218/07, "Jurysdykcja Podatkowa" 2008, nr 3, s. 93). W innym z kolei wyroku NSA zwrócił uwagę na to, by przy ocenie wydatków na odsetki od kredytu jako kosztu potrącalnego badać czy kredyt był przeznaczony przez spółkę na własne potrzeby (wyrok z dnia 19 stycznia 2007 r., II FSK 1314/05, "Monitor Podatkowy" 2007, nr 11, s. 34). Zatem nie powinno w tym świetle budzić wątpliwości, że zaciągnięcie przez spółkę kredytu na wypłatę dywidendy należy taktować, jako wydatek związany z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p., albowiem osiąganie zysku jest zarówno podstawowym celem funkcjonowania spółki akcyjnej, jak i wspólników, których kapitał zaangażowany jest w funkcjonowanie spółki i osiąganie przez nią przychodów. Co więcej zaciągnięty przez spółkę kredyt na wypłatę dywidendy w takim przypadku nie tylko zabezpieczy źródło przychodów jakim jest działalność gospodarcza, jak i zapobiegnie utracie płynności finansowej. Tym samym błędny jest pogląd Sądu pierwszej instancji, że wypłacenie dywidendy ma źródło w samej spółce, a nie w prowadzonej przez tą spółkę działalności gospodarczej. Oznacza to w rezultacie, że dokonana przez Sąd pierwszej instancji wykładnia art. 15 ust. 1 była błędna. Nie sposób ponadto zgodzi się z argumentacją sądu, że prawidłowe funkcjonowanie spółki akcyjnej nie jest elementem prowadzącym do zabezpieczenia źródła przychodów. Wręcz przeciwnie prawidłowo prowadzona spółka akcyjna to taka, która dotrzymuje zawartych umów i nie wycofuje się zawartych, a także i taka, która nie przechowuje kapitału bez angażowania go w przedsięwzięcia gospodarcze. Prowadzenie działalności gospodarczej w dobie rozwiniętej gospodarki rynkowej musi prowadzić w sposób nieunikniony do korzystania z kredytów bankowych. Odsetki zaś od takiego kredytu będą zawsze kosztami zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Trafnie wskazuje się przy tym w skardze kasacyjnej, że "zachować" oznacza "dochować coś w stanie niezmienionym, nienaruszonym, niezniszczonym (Słownik języka polskiego red. M. Szymczak, Warszawa 1981, t. III, s. 891), a "zabezpieczyć" to "uczynić bezpiecznym, nie zagrożonym; dać ochronę przed czymś, od czego, zabezpieczyć przed zniszczeniem, zepsuciem" (Słownik języka polskiego red. M. Szymczak, Warszawa 1981, s. 885). Niewątpliwie więc odsetki od kredytu są w tym rozumieniu wydatkiem ponoszonym na zachowanie i zabezpieczenie źródła przychodu jakim jest działalność gospodarcza albowiem zaciągnięty kredyt umożliwia spółce bezpieczne zaspokojenie roszczeń akcjonariuszy z tytułu dywidendy. Trafnie także podnosi się w skardze kasacyjnej, że brak wypłaty dywidendy, jako działanie sprzeczne z prawem mógłby spowodować sprzedaż akcji przez akcjonariuszy i tym samym pogorszenie stanu akcjonariatu poprzez spadek wartości akcji, a w konsekwencji pogorszenie się źródła przychodów jakim jest działalność gospodarcza spółki (spadek zamówień, kontraktów itp.). Dlatego też nie sposób zgodzić się z argumentacją zaskarżonego wyroku, iż przedstawiona przez Sąd pierwszej instancji wykładnia art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. nie narusza równocześnie art. 56 ust. 1 Traktatu ustanawiającego WE. Przepis ten zakazuje stosowania przez Państwa Członkowskie wszelkich ograniczeń w przepływie kapitału. Ograniczenia te, w związku z ich niezdefiniowaniem przez postanowienia Traktatu zgodnie wyprowadza się z nomenklatury załączonej do dyrektywy Rady 88/3621/EWG z dnia 24 czerwca 1988 r. w sprawie wykonania art. 67 Traktatu. Tym samym przepływem kapitału w rozumieniu art. 56 ust. 1 Traktatu są w szczególności inwestycje bezpośrednie, to znaczy wszelkiego rodzaju inwestycje dokonywane przez osoby fizyczne lub prawne, które służą ustanowieniu lub utrzymaniu trwałych i bezpośrednich powiązań między osobą, która wniosła kapitał, a przedsiębiorcą, któremu udostępniła ona kapitał w celu prowadzenia działalności gospodarczej. W odniesieniu do udziału w nowych lub istniejących już przedsiębiorstwach cel polegający na ustanowieniu lub utrzymaniu trwałych powiązań zakłada, że akcje znajdujące się w posiadaniu akcjonariusza pozwalają mu na mocy przepisów krajowych dotyczących spółek akcyjnych lub też w inny sposób, na aktywny udział w zarządzaniu tą spółką lub na sprawowanie nad nią kontroli. W odniesieniu do tej formy inwestycji – jako ograniczenia w rozumieniu art. 56 ust. 1 Traktatu należy kwalifikować te przepisy krajowe, które mogą stanowić przeszkodę lub ograniczać nabycie akcji w danych spółkach lub które są w stanie zniechęcić inwestorów z innych Państw Członkowskich do inwestowania w ich kapitał (wyrok TS z dnia 23 października 2007 r., C-112/05, Komisja Wspólnot Europejskich v. Republika Federalna Niemiec). Podobnie w innym wyroku TS (wyrok z dnia 28 września 2006 r., C-282/04, Komisja Wspólnot Europejskich v. Królestwo Niderlandów) stwierdził, że przepływem kapitału w rozumieniu art. 56 ust. 1 Traktatu są w szczególności inwestycje bezpośrednie w formie udziału w danym przedsiębiorstwie poprzez posiadanie akcji, które przyznają możliwość rzeczywistego udziału w zarządzaniu spółką lub sprawowaniu nad nią kontroli (inwestycje zwane bezpośrednimi), jak również nabycie papierów wartościowych na rynku kapitałowym dokonane jedynie w celu lokaty kapitału bez zamiaru uczestnictwa w zarządzaniu przedsiębiorstwem lub sprawowania nad nim kontroli. Do ograniczeń w rozumieniu art. 56 ust. 1 Traktatu należy zakwalifikować te środki krajowe, które mogą stanowić przeszkodę lub ograniczać nabycie akcji w danych spółkach lub które są w stanie zniechęcić inwestorów z innych Państw Członkowskich do inwestowania w ich kapitał. W innych z kolei wyrokach (wyrok z dnia 7 września 2004 r., C-319/02, P. Manninen v. Finlandia; wyrok z dnia 4 czerwca 2002 r., C-503/99, Komisja Wspólnot Europejskich v. Królestwo Belgii) TS podkreślał, że swobodny przepływ kapitału, jako traktatowa zasada podstawowa, może być ograniczony przez regulację krajową jedynie wtedy, gdy ta ostatnia jest uzasadniona przyczynami wskazanymi w art. 58 ust. 1 Traktatu lub też nadrzędnymi względami interesu ogólnego. Ponadto, aby być uzasadniona, regulacja krajowa powinna być stosowna do celu, do którego dąży i nie powinna wychodzić poza to, co jest niezbędne do jego osiągnięcia – tak aby zostało spełnione kryterium proporcjonalności. Zauważyć w związku tym należy, że Trybunał Sprawiedliwości uznawał za środki ograniczające przepływ kapitału takie jak:

1) przyznanie przez Państwo Członkowskie prawa do odliczenia od dochodu darowizn dokonanych na rzecz organizacji mających siedzibę w innym Państwie Członkowskim i uznanych tam za organizacje pożytku publicznego (wyrok z dnia 27 stycznia 2009 r., C-318/07, Hein Persche v. Finanzamt Lüdenscheid – orzeczenie wstępne);

2) ustanowienie przepisów, zgodnie z którymi, podlegająca zaliczeniu na poczet podatku należnego od dywidend otrzymywanych przez przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w tym państwie – kwota podatku pobranego u źródła jest ograniczona w takim zakresie, w jakim akcjonariat spółki składa się z osób fizycznych lub prawnych mających miejsce zamieszkania lub siedzibę w innym Państwie Członkowskim lub w państwach trzecich (wyrok z dnia 20 maja 2008 r., C-194/06, Staatssecretaris van Financiën v. Orange European Smallcap Fund N. V. – orzeczenie wstępne);

3) stosowanie przepisów Państwa Członkowskiego, na mocy których zyski osiągnięte z tytułu zbycia udziałów lub akcji w spółce kapitałowej z siedzibą w innym Państwie Członkowskim są niezwłocznie opodatkowane na danym rynku, w przypadku gdy w ciągu ostatnich pięciu lat zbywca posiadał – bezpośrednio lub pośrednio – udział w kapitale spółki wynoszący co najmniej 1%, podczas gdy zyski osiągnięte z tytułu zbycia na takich samych warunkach udziałów lub akcji w spółce kapitałowej z siedzibą w tym pierwszym Państwie Członkowskim, podlegającej nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w zakresie podatku od osób prawnych, są opodatkowane w danym roku tylko w przypadku posiadania istotnego udziału wynoszącego przynajmniej 1% (wyrok z dnia 18 grudnia 2007 r., C-436/06, Per Gronfeldt i Tatiana Gronfeldt v. Finanzamt Hamburg-Am Tierpark – brzmienie wstępne);

4) utrzymanie przez Państwo Członkowskie w mocy uregulowania, które – w sytuacji, gdy udziały zostały nabyte przez przedsiębiorstwa państwowe, które nie są notowane na reglamentowanych rynkach finansowych i mają na swoim rynku krajowym pozycję dominującą – przewiduje automatyczne zawieszenie prawa głosu dla pakietów akcji przekraczających limit 2% kapitału akcyjnego spółek prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej i gazu (wyrok z dnia 2 czerwca 2005 r., C-174/04, Komisja Wspólnot Europejskich v. Republika Włoska);

5) utrzymanie w statutach spółek określonych postanowień, zgodnie z którymi w skład kapitału tych spółek wchodzi posiadana przez to Państwo Członkowskie akcja specjalna przyznająca temu państwu szczególne uprawnienia do zatwierdzania określonych decyzji zarządzających organów tych spółek, które nie ograniczają się jedynie do sytuacji, w których interwencja tego państwa jest konieczna z powodu nadrzędnych względów interesu ogólnego uznanych przez TS, w tym w szczególności ze względu na zapewnienie powszechnych usług pocztowych (wyrok z dnia 28 września 2006 r., C-282/04, Komisja Wspólnot Europejskich v. Królestwo Niderlandów);

6) utrzymywanie przepisów krajowych, na podstawie których odsetki z tytułu pożyczki wpłacane przez spółkę kapitałową będącą rezydentem na rzecz wspólnika lub akcjonariusza nierezydenta posiadającego znaczny udział w kapitale tej spółki są w pewnych warunkach uważane za ukrytą wypłatę zysku, podlegającą opodatkowaniu po stronie spółki będącej pożyczkobiorcą (postanowienie z dnia 20 maja 2007 r., C-492/04, Lasertec Gesellschaft für Stanzformen mbH v. Finanzamt Emmendingen);

7) stosowanie uregulowania krajowego w dziedzinie nabycia nieruchomości, uzależniającego skuteczność transakcji od złożenia oświadcza przez nabywcę, zgodnie z którym samo tylko spóźnione złożenie wymaganego oświadczenia o nabyciu powoduje nieważność ex tune danej transakcji dotyczącej nieruchomości (wyrok z dnia 1 grudnia 2005 r., C-213/04, Ewald Burtscher v. Josef Stauderer – orzeczenie wstępne).

Już tylko te przykładowo przedstawione orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości pokazują, że pogląd Sądu pierwszej instancji, iż do naruszenia zasady swobody przepływu kapitału dochodzi zawsze wówczas, gdy w ustawodawstwie Państwa Członkowskiego wprost wskazuje się na zachodzące różnice w uregulowaniach w stosunku do rezydentów i nierezydentów z powołanych wyżej orzeczeń, w szczególności w pkt 4 i 7 wynika, że środkami ograniczającymi swobodę przepływu kapitału są także takie, które odnosić się mogą tak do rezydentów jak i nierezydentów, korzystających z tych uregulowań prawnych, a które wprost nie odnoszą się do rezydentów i nierezydentów. Tym samym zakazane ograniczenie przepływu kapitału w rozumieniu art. 56 ust. 1 w zw. z art. 58 ust. 1-3 Traktatu może zachodzić także wtedy, gdy przepisy krajowe odnoszące się do rezydentów Państwa Członkowskiego i nierezydentów zniechęcają ich do nabywania akcji spółki akcyjnej. W konsekwencji więc wykładnia art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. dokonana przez Sąd pierwszej instancji jest sprzeczna z art. 56 ust. 1 Traktatu.

W tym stanie sprawy Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że zaskarżony wyrok został wydany z naruszeniem przepisów postępowania i prawa materialnego i dlatego orzekł jak w sentencji na podstawie art. 188 p.p.s.a. Uznał równocześnie Sąd, że skarga strony jest również zasadna i dlatego zaskarżona decyzja i poprzedzające ją postanowienie jako wydane z naruszeniem przepisów postępowania i prawa materialnego podlegają uchyleniu (art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i c) oraz art. 135 p.p.s.a. w zw. z art. 121 § , art. 124 i art. 210 § 4 ord. pod.). Zauważyć bowiem należy, że organy podatkowe bezzasadnie zignorowały argumentację zawartą w piśmie Ministra Finansów z dnia 15 marca 2002 r.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 204 pkt 1, art. 205 § 1, art. 210 § 1, art. 200, art. 211 i art. 212 § 1 p.p.s.a.