Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Anna Lech Sędziowie sędzia NSA Irena Kamińska sędzia del. WSA Wojciech Mazur (spr.) Protokolant st. inspektor sądowy Urszula Radziuk po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2010 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej W. B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 1 grudnia 2009 r. sygn. akt III SA/Kr 956/09 w sprawie ze skargi W. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Krakowie z dnia [...] lipca 2009 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego oddala skargę kasacyjną.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 1 grudnia 2009 r. sygn. akt III SA/Kr 956/10 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie oddalił skargę W. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Krakowie z dnia [...] lipca 2009 r. nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Wyrok został wydany w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych sprawy.

Decyzją z dnia [...] kwietnia 2009r., nr [...] Prezydent Miasta Krakowa odmówił przyznania W. B. świadczenia z funduszu alimentacyjnego wyjaśniając, że zgodnie z przedłożonym tytułem wykonawczym, tj. wyrokiem Sądu Rejonowego dla Krakowa [...] w Krakowie z dnia [...] kwietnia 2003 r., sygn. akt [...] alimenty na jej rzecz nie są zasądzone od rodziców, ale od trzech synów w wysokości 100 zł miesięcznie od każdego z nich. Natomiast zgodnie z treścią art. 9 w zw. z art. 2 pkt 2 i 11 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U z 2009 r. Nr 1, poz. 7 ze zm. – powoływanej dalej jako ustawa o pomocy), świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej, czyli osobie uprawnionej do alimentów od rodzica. Ponadto organ stwierdził, że świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do ukończenia przez nią 18 roku życia albo w przypadku gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej do ukończenia przez nią 25 roku życia, albo w przypadku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności – bezterminowo.

Decyzją z dnia [...] lipca 2009 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Krakowie utrzymało w mocy decyzję organu I instancji podzielając stanowisko, że świadczenie z funduszu alimentacyjnego nie przysługuje W. B., gdyż nie spełnia ona przesłanek umożliwiających uznanie jej za osobę uprawnioną.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie W. B., odwołując się do treści art. 1 pkt 12 ustawy o pomocy podniosła, że posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Dlatego, jej zdaniem twierdzenie, że fundusz jest dla dzieci, a nie dla rodziców jest nieuzasadnione i niesprawiedliwe. Nie jest przecież jej winą, że przepis art. 9 ust. 1 tej ustawy nie wymienia jasno rodziców, ale przecież ustawa jest "o pomocy osobom uprawnionym do alimentowania". Skarżąca oświadczyła, że jest osobą uprawnioną do alimentowania na podstawie orzeczenia sądu rodzinnego, na którym jest klauzula wykonalności mówiąca, że wszystkie władze i urzędy mają to orzeczenie respektować.

Wyrokiem z dnia 1 grudnia 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie oddalił skargę. W uzasadnieniu Sąd stwierdził, że z treści art. 9 ust. 1 i art. 2 pkt 11 ustawy o pomocy wynika, że świadczenie z funduszu alimentacyjnego przysługuje dziecku, któremu na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd należą się alimenty od jego rodzica. Natomiast z akt sprawy wynika, że skarżąca ma wprawdzie zasądzone alimenty wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia [...] kwietnia 2003r., ale od synów: A., A. oraz D. B., a nie od rodziców. Wobec powyższego Sąd uznał, że skarżąca nie jest osobą uprawnioną w rozumieniu przepisów ustawy o pomocy, a więc świadczenie z funduszu alimentacyjnego jej nie przysługuje. Sąd doszedł do przekonania, że organ administracyjny w sposób prawidłowy dokonał interpretacji przepisów prawnych stanowiących podstawę prawną zaskarżonej decyzji.

Od powyższego wyroku skargę kasacyjną złożyła W. B. zastępowana przez pełnomocnika z urzędu. Zaskarżając wyrok w całości podniosła zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 2 pkt 11 ustawy o pomocy polegające na przyjęciu, że przepis ten nie obejmuje także osób uprawnionych do alimentów od dziecka na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego od Sądu i art. 32 ust. 1 i ust. 2 w zw. z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP poprzez naruszenie zasady równości oraz dyskryminację skarżącej ze względu na wiek.

Z uwagi na powyższe zarzuty wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez WSA w Krakowie oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że zgodnie z orzeczeniem z dnia [...] sierpnia 2008 r. W. B. jest osobą niezdolną do pracy ze względu na znaczny stopień niepełnosprawności i wymaga stałej opieki i pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Ponadto egzekucja alimentów zasądzonych od synów okazała się bezskuteczna, a tym samym została ona pozbawiona niezbędnych środków koniecznych do utrzymania i zaspokojenia podstawowych potrzeb. Tymczasem zdaniem skarżącej kasacyjnie już z preambuły do ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów wynika, że celem ustawy jest pomoc tylko tym osobom, co do których nie ma żadnych wątpliwości, że pomoc ta jest konieczna ze względu na to, ze same nie są w stanie zapewnić sobie podstawowej egzystencji. Zatem wyłącznie w kategorii błędu ustawodawcy należy, zdaniem wnoszącej skargę kasacyjną, potraktować niewskazanie, że ustawę można stosować także do osób uprawnionych do alimentów od dzieci. Ponadto przyjęcie, że ograniczenia budżetowe uzasadniają przyznanie pomocy tylko dzieciom i osobom uczącym się, zupełnie wyłączając inne osoby, co do których istniej równie oczywista konieczność jej udzielenia jest nieuzasadnionym odstępstwem od wynikającej z art. 32 ust. 1 Konstytucji PR zasady równości. Przyjęcie zatem ścisłej wykładni art. 2 pkt 11 ustawy o pomocy stanowi dyskryminację ze względu na wiek i narusza Konstytucję RP. Z uwagi na powyższe skarżąca kasacyjnie wniosła o wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, co do zgodności art. 2 pkt 11 ustawy o pomocy z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Wobec tego, że w skardze kasacyjnej podniesiony został jedynie zarzut naruszenia prawa materialnego, a nie stwierdzono z urzędu, by występowały przesłanki nieważności postępowania, sprawa podlegała rozpoznaniu w granicach, jakie określone zostały w skardze kasacyjnej (art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Dz.U. Nr 15, poz. 1270 ze zm.).

Skarga kasacyjna zarzuca w pierwszej kolejności błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 2 pkt 11 ustawy o pomocy polegające na przyjęciu, że przepis ten nie obejmuje także osób uprawnionych do alimentów od dziecka na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego od Sądu. Zarzut ten jest o tyle chybiony, że treść powyższego przepisu nie budzi wątpliwości. Zgodnie z jego regulacją ilekroć w ustawie jest mowa o osobie uprawnionej, oznacza to osobę uprawnioną do alimentów od rodzica na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, jeżeli egzekucja okazała się bezskuteczna. Z literalnego brzmienia przepisu wynika zatem, że W. B., jako osoba mająca zasądzone alimenty od dzieci (synów) nie jest osobą uprawnioną w rozumieniu ustawy o pomocy.

Dalsze przepisy tej ustawy precyzują krąg osób uprawnionych poprzez wskazanie, że są nimi co do zasady dzieci tj. osoby, do ukończenia 18 roku życia albo w przypadku gdy uczą się w szkole lub szkole wyższej do ukończenia 25 roku życia, albo osoby pełnoletnie, jeżeli legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 9 ust. 1 ww. ustawy). Przy czym niepełnosprawność, o której mowa nie stanowi samodzielnej przesłanki uprawnienia, bowiem pozostaje w związku z kryterium wiekowym odnoszącym się do małoletnich oraz osób pełnoletnich kontynuujących naukę.

Zatem ustalając znaczenie pojęcia osoby uprawnionej określonego w art. 2 pkt 11 w zw. z art. 9 ust. 1 ustawy przy pomocy wykładni zakładającej spójność przepisów prawa uznać należy, że osobą uprawnioną do świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest wyłącznie osoba (dziecko małoletnie bądź pełnoletnie), która nie jest ekonomicznie samodzielna ze względu na wiek bądź kontynuowanie nauki, bądź ze względu na znaczny stopień niepełnosprawności, dla której dłużnikiem alimentacyjnym jest rodzic. Tymczasem z akt sprawy wynika, że skarżąca kasacyjnie poza tym, że ma alimenty zasądzone od dzieci to ustalony wobec niej znaczny stopień niepełnosprawności datuje się od [...] stycznia 2003 r. gdy miała 62 lata.

O tym, że celem ustawodawcy było zapewnienie w szczególności środków utrzymania dzieciom świadczy treść preambuły aktu prawnego, która wprawdzie nie jest bezpośrednim źródłem norm prawnych lecz odgrywa istotną rolę pomocniczą, dostarczając wskazówek interpretacyjnych dla właściwego rozumienia sensu ogółu przepisów w niej zawartych. Przyjęcie natomiast wykładni zaprezentowanej w skardze kasacyjnej, że każdy kto uzyskał orzeczenie sądu o należnych mu alimentach, nie może wyegzekwować zasądzonych kwot i doświadcza trudnej sytuacji materialnej, jest osobą uprawnioną do alimentów na podstawie ustawy o pomocy byłoby sprzeczne nie tylko z wykładnią językową powołanych wyżej przepisów, ale i wykładnią celowościową. Fundusz alimentacyjny pełni bowiem rolę służebną wobec norm prawa rodzinnego i służyć ma faktycznej realizacji uprawnień dziecka do świadczeń alimentacyjnych od osób, na których ciąży obowiązek alimentacyjny ustalony w tytule wykonawczym. Dla takich natomiast osób jak skarżąca kasacyjnie system polityki społecznej państwa przewiduje szereg instytucji mających na celu pomoc w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych. Są to m.in. różnego rodzaju zasiłki (stałe, okresowe, celowe i specjalne) przewidziane w ustawie o pomocy społecznej, dodatki mieszkaniowe, których zasady i tryb przyznawania reguluje ustawa o dodatkach mieszkaniowych, czy wreszcie świadczenia opiekuńcze przyznawane w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji zawarte w ustawie o świadczeniach rodzinnych.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez Sąd I instancji powołanych przepisów Konstytucji RP zauważyć należy, iż przepisy te zawierają treść normatywną, która nie nadaje się do zbudowania podstawy zarzutu, że wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu oddalający skargę narusza zasadę równości.

Przepisy Konstytucji RP są bowiem źródłem gwarancji, a nie praw i spełniają raczej rolę wzorca konstytucyjnego, który materializuje się w uchwalonych ustawach. W tej sprawie obowiązek pomocy osobom w trudnej sytuacji rodzinnej i materialnej realizują ustawy o pomocy społecznej, dodatkach mieszkaniowych, czy świadczeniach rodzinnych.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zarzut naruszenia art. 32 Konstytucji jest nietrafny. Przepis ten stanowi, że wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo równego traktowania przez władze publiczne. Wskazane wyżej wzorce znajdują odzwierciedlenie w przepisach ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, które przewidują dla wszystkich osób spełniających określone w niej warunki te same uprawnienia do uzyskania tożsamej rodzajowo pomocy państwa.

Fakt, że ustawa ogranicza krąg osób uprawnionych do pomocy, co wynika z art. 2 pkt 11 i art. 9 ust. 1 ustawy, nie może być traktowany jako naruszenie zasady równości, która polega na równym traktowaniu osób znajdujących się w podobnej sytuacji faktycznej i prawnej.

Jednocześnie podkreślić należy, iż art. 32 Konstytucji RP nie może być samoistnym źródłem roszczeń, o ile strona nie spełnia ustawowych przesłanek przyznania świadczenia (por. wyrok SN z dnia 14 marca 2002 r. sygn. akt III RN 141/01, OSNP 2002/24/584, wyrok TK z dnia 21 lipca 2004 r. sygn. akt K-16/3, OTK-A 2004/7/68).

Z wymienionych wyżej względów na podstawie art. 184 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oddalono skargę kasacyjną.