Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Marzenna Zielińska po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2014 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Gospodarczej zażalenia P. B. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 22 stycznia 2014 r. sygn. akt III SA/Po 1629/13 w zakresie odmowy przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie ze skargi P. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] września 2013 r. nr [...] w przedmiocie odmowy wydania uprawnienia diagnosty po wznowieniu postępowania postanawia oddalić zażalenie.

Postanowieniem z dnia 22 stycznia 2014 r., sygn. akt III SA/Po 1629/13, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu, działając na podstawie art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.; zwanej dalej "p.p.s.a."), odmówił P. B. przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym, obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie ze skargi P. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w [...] z dnia [...] września 2013 r., nr [...], w przedmiocie odmowy wydania uprawnienia diagnosty po wznowieniu postępowania.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że we wniosku o przyznanie prawa pomocy oraz dokumentach złożonych przez skarżącego w równolegle toczących się postępowaniach o przyznanie prawa pomocy (w sprawach o sygn. akt III SA/Po 1422/13 i II SA/Po 1378/13) P. B. oświadczył, iż:

1) prowadzi wspólnie gospodarstwo domowe z żoną, która nie uzyskuje żadnych dochodów,

2) posiada majątek, na który składają się w szczególności:

a) nieruchomości (wchodzące w skład majątku wspólnego małżonków): w miejscowości [...] (grunt 12 164 m², budynki 585 m², w tym budynki stacji paliw – nieruchomość nieużytkowana, pozostałe budynki dzierżawione przez "B." Sp. z o.o.), w miejscowości [...] (grunt 4 241 m², budynki 664,48 m² - nieruchomość nieużywana); nieruchomość rolna o powierzchni 52,5452 ha – uprawa roślinna oraz 4,7 ha lasu; nieruchomość wskazana jako adres zamieszkania;

b) ruchomości: samochód [...] z 1997 r. (wartość około 13 000 zł, obciążony zastawem bankowym), ciągnik [...], samochód [...] z 1994 r. (wartość rynkowa pojazdu została określona na około 1000 zł), samochód [...] z 2009 r. (zakupiony na kredyt, do spłaty pozostało 19 rat, wartość rynkową pojazdu określono na około 55 000 zł) oraz naczepa cysterna [...] z 1999 r. (o wartości rynkowej 38 000 zł); ponadto z Ewidencji Środków Trwałych za rok 2013 dla "[...]" wynika, że skarżący posiada także motocykl [...], samochód [...] oraz samochód Ciężarowy [...].

3) uzyskuje dochody z czterech źródeł:

a) działalności rolniczej na gruntach rolnych o pow. ponad 57 ha,

b) działalności gospodarczej (w 2012 r. przychody wyniosły [...] zł, a koszty uzyskania przychodu [...] zł; aktualnie działalność ta polega jedynie na wynajmie pomieszczeń, przy czym do października 2013 r. przychód wyniósł [...] zł, a koszty jego uzyskania osiągnęły poziom [...] zł.),

c) umowy o pracę w "B." Sp. z o.o. (przychód w 2012 r. wyniósł [...] zł; od sierpnia 2013 r. wnioskodawca pobiera zasiłek chorobowy),

d) innych źródeł (w 2012 r. przychód wyniósł [...] zł).

4) koszty utrzymania miesięcznego rodziny skarżącego wynoszą 2 650 zł,

5) zobowiązania kredytowe i pożyczkowe wnioskodawcy wynoszą łącznie około 300 000 zł (z czego z czego kwota około 100 000 zł stanowi należności, których termin zapłaty już upłynął), zaś miesięczne obciążenie ratalne strony wynoszą 7922,71 zł (w tym rata leasingowa w wysokości 2202 zł miesięcznie),

6) przeciwko wnioskodawcy i jego żonie prowadzone są egzekucyjne postępowania administracyjne i sądowe na łączną kwotę około 1 330 000 zł,

7) posiada rachunek bankowy, który został zajęty przez organy egzekucyjne,

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, w okolicznościach rozpatrywanej sprawy wnioskodawca nie wykazał braku dostatecznych środków na pokrycie kosztów postępowania sądowego. Sąd uznał, że skarżący dysponuje i obraca środkami przekraczającymi wysokość wpisu od skargi, skoro średnie miesięczne przychody tylko z pozarolniczej działalności gospodarczej strony (bez przychodu z gospodarstwa rolnego oraz wynagrodzenia za pracę) wyniosły 30 685,29 zł w 2012 r. oraz 10 000 zł w 2013 r. Przychód tylko z tego źródła wielokrotnie przewyższa obciążenia z tytułu kosztów sądowych oraz deklarowanych kosztów utrzymania koniecznego rodziny. W ocenie Sądu pierwszej instancji, fakt prowadzenia przeciwko skarżącemu postępowań egzekucyjnych nie może stanowić uzasadnienia dla zwolnienia od równolegle ciążącego na nim obowiązku poniesienia kosztów sądowych, w tym wpisu od skargi.

Sąd stwierdził ponadto, że wnioskodawca nie przedłożył wyciągów z rachunków bankowych, które dokumentowałyby obroty na kontach bieżących, kredytowych, pożyczkowych oraz leasingowych. Skarżący nie udokumentował również wysokości środków pieniężnych przejętych lub przekazanych organom egzekucyjnym od stycznia 2013 r. Ponadto nie ujawnił wysokości dopłat otrzymanych z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa do prowadzonej działalności rolniczej. Z uwagi na to, Sąd pierwszej instancji uznał, że oświadczenie majątkowe wnioskodawcy, zawarte w urzędowym formularzu, nie odpowiadała wymogom przepisu art. 252 § 1 p.p.s.a., bowiem wniosek skarżącego oraz przedstawione przez niego dokumenty nie zawierały pełnej informacji dotyczącej jego sytuacji majątkowej i finansowej. Również to oznaczało, że wnioskodawca nie wykazał braku dostatecznych środków na pokrycie kosztów postępowania sądowego.

P. B. złożył zażalenie na powyższe postanowienie Sądu pierwszej instancji. Wniósł o uchylenie tego orzeczenia. Stwierdził w szczególności, że jego obecna sytuacja finansowa znacznie odbiega od tej, którą przedstawił Sąd pierwszej instancji. Zdaniem wnoszącego zażalenie, nie jest zasadne wskazywanie na posiadanie różnych źródeł utrzymania, bądź posiadany majątek. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku wszelkie ustalenia nie odzwierciedlają stanu faktycznego. Stwierdził, że nie stać go na opłacenie kosztów sądowych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Na wstępnie należy zauważyć, że sytuacja majątkowa P. B. była już przedmiotem oceny Naczelnego Sądu Administracyjnego w postanowieniu z dnia 18 grudnia 2013 r. o sygn. akt II GZ 747/13. NSA orzekający w niniejszym postępowaniu wpadkowym podziela argumenty zawarte w uzasadnieniu wspomnianego orzeczenia, gdyż znajdują one potwierdzenie również w okolicznościach faktycznych niniejszego postępowania zainicjowanego wnioskiem skarżącego o przyznanie prawa pomocy.

Zażalenie złożone w niniejszej sprawie nie jest zasadne.

Zgodnie z treścią art. 199 p.p.s.a. strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Instytucja prawa pomocy w postępowaniu sądowoadministracyjnym, która ma gwarantować możliwość realizacji konstytucyjnego prawa do sądu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, stanowi odstępstwo od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony. W związku z tym, że w przypadku przyznania prawa pomocy koszty postępowania sądowego pokrywane są z budżetu państwa, korzystanie z tej instytucji powinno mieć miejsce jedynie w wypadkach uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, gdy wnioskodawca rzeczywiście nie posiada żadnych lub wystarczających możliwości sfinansowania kosztów postępowania, a przez to nie może zrealizować przysługującego mu prawa do sądu.

Stosownie do art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie częściowym następuje, gdy strona wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Na tle tego przepisu, jak i szeroko rozumianej instytucji prawa pomocy, ukształtował się i utrwalił pogląd, że prawo pomocy powinno być udzielane przede wszystkim osobom bezrobotnym, samotnym, bez źródeł stałego dochodu i majątku. Posiadanie majątku, co do zasady, wyklucza możliwość przyznania prawa pomocy, jednak reguła ta nie odnosi się do sytuacji, w których osoby wnioskujące o przyznanie tego prawa nie mają realnej, obiektywnej możliwości uzyskania z posiadanego majątku jakiegokolwiek dochodu (zob. m.in. postanowienie NSA z dnia 8 listopada 2012 r. o sygn. akt II FZ 912/12 - treść dostępna w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych na stronie http://orzeczenia.nsa.gov.pl/).

Zasadność wniosku o przyznanie prawa pomocy powinna być rozpatrywana w dwóch aspektach: z jednej strony z uwzględnieniem wysokości obciążeń finansowych, jakie wnioskodawca musi ponieść w konkretnym postępowaniu, z drugiej strony - jego możliwości finansowych. Dodatkowo ubiegający się o prawo pomocy winien w każdym wypadku poczynić oszczędności we własnych wydatkach, do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania siebie i rodziny. Dopiero gdyby poczynione w ten sposób oszczędności okazały się niewystarczające – może zwrócić się o pomoc państwa.

Inicjatywę dowodową w zakresie właściwego przedstawienia przyczyn uzasadniających przyznanie prawa pomocy ma strona wnioskująca o przyznanie jej takiego prawa, a sąd - na podstawie przedstawionych przez stronę dowodów - dokonuje oceny, czy wystąpiły przesłanki przyznania prawa pomocy w zakresie objętym wnioskiem.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sąd pierwszej instancji prawidłowo zbadał przesłanki przyznania skarżącemu prawa pomocy, uznając, że P. B. nie wykazał, iż nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Na podstawie oświadczeń złożonych we wniosku oraz dokumentów nadesłanych przez skarżącego, a dotyczących jego sytuacji finansowej, usprawiedliwione jest stwierdzenie, że P. B. nie wykazał, iż uiszczenie kosztów sądowych spowoduje zachwianie jego sytuacji materialnej i bytowej w taki sposób, iż nie będzie w stanie zapewnić sobie i swojej rodzinie minimum warunków socjalnych. Z przedstawionej przez skarżącego dokumentacji wynika bowiem, że obecnie uzyskuje on przychody z trzech źródeł: z umowy o pracę (w wysokości 1600 zł brutto miesięcznie), z prowadzonej działalności gospodarczej (w wysokości średnio około 10 000 zł brutto miesięcznie) oraz z działalności rolniczej (w nieustalonej aktualnie wysokości). Wykazane przez skarżącego przychody przewyższają obciążenia z tytułu kosztów sądowych (które na obecnym etapie postępowania sprowadzają się do uiszczenia wpisu sądowego od skargi w wysokości 200 zł) oraz koszty, jakie skarżący przeznacza na miesięczne utrzymania gospodarstwa domowego (tj. 2650 zł). Z uwagi na to nie ma podstaw do przyznania skarżącemu prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych.

Dokonanej oceny nie zmienia również wykazana przez skarżącego strata z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, bowiem powstaje ona wskutek nadwyżki kosztów uzyskania nad przychodem, a to skutkuje jedynie brakiem dochodu do opodatkowania (brakiem obowiązku zapłaty podatku dochodowego) i nie stanowi automatycznie o braku środków finansowych. Zatem powstanie straty nie oznacza jeszcze utraty płynności finansowej i nie przesądza automatycznie o zaistnieniu przesłanek przyznania prawa pomocy.

Podkreślić również należy, że skarżący - powołując się na okoliczność prowadzenia przeciwko niemu licznych postępowań egzekucyjnych - nie przedłożył wyciągów z czynnych rachunków, a tym samym nie wykazał, jaki wpływ dla płynności finansowej na tych rachunkach ma fakt zajęć egzekucyjnych; ponadto nieznana pozostaje wysokość kwot pobranych od wnioskodawcy na realizację środków egzekucyjnych. Samo bowiem oświadczenie skarżącego, że "posiada rachunek w [...] Bank [...] jednakże rachunek ten jest od dłuższego czasu zajęty ze względu na prowadzone (...) postępowanie egzekucyjne" nie jest wystarczające do dokonania oceny wpływu egzekucji dla sytuacji finansowej skarżącego, skoro nie została wykazana (na podstawie wyciągów z kont bankowych - wpływów i obciążeń) zdolność do dysponowania środkami finansowymi gromadzonymi na rachunkach bankowych. Taki stan sprawy powoduje, że skarżący - pomimo obowiązku wykazania wszelkich okoliczności zmierzających do ustalenia jego rzeczywistej sytuacji majątkowej i możliwości płatniczych - obowiązku tego nie wypełnił, a tym samym uniemożliwił dokonanie oceny wpływu podnoszonych okoliczności na rzeczywistą możliwość poniesienia kosztów sądowych.

Należy również wskazać, że obowiązek spłacania obciążających skarżącego kredytów czy rat leasingowych nie może przesądzać o zwolnieniu strony z obowiązku poniesienia kosztów sądowych. Zobowiązania cywilnoprawne nie mogą mieć pierwszeństwa nad zobowiązaniami publicznoprawnymi, a jak wynika z oświadczenia skarżącego - spłaca on raty kredytu, pożyczki oraz raty leasingowe, co oznacza, że dysponuje środkami finansowymi, które mógłby przeznaczyć na opłaty sądowe.

Z zebranych w sprawie dokumentów wynika również, że sytuacja rodzinna, majątkowa i finansowa skarżącego nie uzasadnia stanowiska, iż uiszczenie kosztów sądowych związanych z rozpoznaniem skargi spowoduje uszczerbek utrzymania koniecznego dla skarżącego i jego rodziny.

Z podanych powodów Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że zaskarżone postanowienie odpowiada prawu i dlatego na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji postanowienia.