Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Tamara Dziełakowska Sędziowie: Sędzia NSA Przemysław Szustakiewicz (spr.) Sędzia del. WSA Teresa Kurcyusz-Furmanik po rozpoznaniu w dniu 14 października 2020 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Przedsiębiorstwa [...] od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 14 listopada 2019 r., sygn. akt III SA/Kr 788/19 w sprawie ze skargi Przedsiębiorstwa [...] na akt Dyrektora Archiwum Narodowego [...] z dnia [...] maja 2019 r., nr [...] w przedmiocie obowiązku utworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego oddala skargę kasacyjną

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 14 listopada 2019 r., sygn. akt III SA/Kr 788/19 oddalił skargę Przedsiębiorstwa [...] na akt Dyrektora Archiwum Narodowego [...] z dnia [...] maja 2019 r. nr [...] w przedmiocie obowiązku utworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego.

Powyższy wyrok został wydany w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych:

W dniu 7 marca 2019 r. pracownik Archiwum Narodowego [...] przeprowadził w siedzibie strony skarżącej i przy udziale jej pracownika, ekspertyzę archiwalną w celu ustalenia jednostki wytwarzającej materiały archiwalne wchodzące do państwowego zasobu archiwalnego.

Wniosek o ustalenie, że strona skarżąca jest tego rodzaju jednostką organizacyjną, w której powstają materiały archiwalne wchodzące do państwowego zasobu archiwalnego, został pozytywnie zaopiniowany przez Komisję Archiwalnej Oceny Dokumentacji Archiwum Narodowego [...] w dniu 27 marca 2019 r.

W związku z powyższym Dyrektor Archiwum Narodowego [...], działając na podstawie art. 33 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz.U. z 2019 r., poz. 553 ze zm., dalej: "u.n.z.a), aktem z dnia 13 maja 2019 r. nr NVI.410.1.2019 ustalił, że strona skarżąca jest jednostką organizacyjną obowiązaną do utworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego, zgodnie z art. 33 ust. 1, art. 34 i 35 u.n.z.a. W uzasadnieniu tego aktu Dyrektor wskazał, że strona skarżąca powstała na skutek podziału Przedsiębiorstwa [...] przez organ założycielski, tj. Wojewodę [...] i kontynuuje jego działalność. Materiały archiwalne Przedsiębiorstwa [...] zostały przejęte do Archiwum Narodowego [...], natomiast strona skarżąca posiada dokumentację realizacji odziedziczoną po Przedsiębiorstwie [...], sięgającą lat sześćdziesiątych XX wieku. Dyrektor podniósł, że strona skarżąca świadczy usługi geologiczne i wiertnicze na rzecz budownictwa ogólnego i przemysłowego oraz specjalistyczne usługi budowlane. Zakres usług strony skarżącej to: mikropale, mikropale iniekcyjne, pale wiercone, wzmacnianie gruntów, fundamentów, zabezpieczenie, odwadnianie wykopów, projekty, dokumentacje geologiczno-inżynierskie i hydrogeologiczne, geotechniczne, specjalistyczne geotechniczne badania terenowe, sondowania, wiercenia rdzeniowe, kompleksowe rozpoznanie terenów osuwiskowych. Strona skarżąca obecnie zajmuje się głównie usługami z zakresu wzmacniania gruntów pod budynkami poprzez wykonanie i montaż pali i mikropali (zarówno dla nowobudowanych jak i dla istniejących obiektów). W Przedsiębiorstwie przechowywana jest dokumentacja z poszczególnych realizacji (realizowanych zadań, zleceń), w tym dokumentacja powykonawcza (w tym techniczna) oraz geologiczna, a także dokumentacja dot. organizacji Przedsiębiorstwa. Dokumentacja z zakresu obsługi księgowej i kadrowej przechowywana jest w Państwowym Zarządzie Powierniczym w [...]. Z uwagi więc na prowadzoną przez stronę skarżącą specyficzną działalność z zakresu geologii inżynierskiej i hydrogeologii, organ uznał, że wytwarza ona materiały archiwalne w rozumieniu art. 1 u.n.z.a, tj. akta i dokumenty oraz dokumentację techniczną, mające znaczenie jako źródło informacji o wartości historycznej na temat rozwoju gospodarczego. Materiały archiwalne stanowi dokumentacja powykonawcza (w tym techniczna) oraz geologiczna, mająca znaczenie jako źródło informacji o wartości historycznej na temat technologii i postępu technicznego w sektorze budownictwa, wiertnictwa, hydrogeologii i geologii inżynierskiej. Materiały archiwalne stanowi także dokumentacja dotycząca organizacji i działalności Przedsiębiorstwa, tj. plany i sprawozdania, własne akty normatywne (regulaminy, zarządzenia), dokumentacja związana z nadzorem Wojewody i Rady Nadzorczej, mająca znaczenie jako źródło informacji o wartości historycznej o działalności państwowej jednostki organizacyjnej. Ponadto strona skarżąca kontynuuje działalność Przedsiębiorstwa [...], zlikwidowanego z dniem [...] kwietnia 2014 r., które wytwarzało materiały archiwalne. W związku z tym dokumentacja strony skarżącej stanowi naturalną kontynuację tych materiałów i obrazuje działania następcy prawnego w zmieniającym się otoczeniu gospodarczym i jego dostosowanie do nowych potrzeb rynku.

Na powyższy akt skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie wniosło Przedsiębiorstwo.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie.

Powołanym na wstępie wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie uznał, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że materialnoprawną podstawę wydania kwestionowanego skargą aktu stanowił przepis art. 33 u.n.z.a. W świetle tego przepisu "archiwa zakładowe tworzy się w państwowych jednostkach organizacyjnych oraz w jednostkach samorządu terytorialnego i innych samorządowych jednostkach organizacyjnych, w których powstają materiały archiwalne" (ust. 1). "Jednostki, w których tworzy się archiwa zakładowe, ustala: 1) w odniesieniu do jednostek obejmujących działalnością obszar całego Państwa – Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych; 2) w odniesieniu do innych jednostek – dyrektor właściwego archiwum państwowego" (ust. 3).

Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach nie określa formy prawnej "tworzenia" archiwum zakładowego i "ustalania" jednostki, w których takie archiwum ma być utworzone. W takim stanie rzeczy tworzenie archiwum zakładowego i ustalenie przez właściwy organ administracji jednostki, w której takie archiwum ma funkcjonować, jest w ocenie Sądu aktem administracyjnym w rozumieniu art. 3 § 2 pkt 4 P.p.s.a. Przepis ten stanowi, że sąd administracyjny orzeka w sprawach skarg na inne niż określone w pkt 1-3 akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, z wyłączeniem aktów lub czynności podjętych w ramach postępowania administracyjnego określonego w ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego, postępowań określonych w działach IV, V i VI ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, postępowań, o których mowa w dziale V w rozdziale 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej, oraz postępowań, do których mają zastosowanie przepisy powołanych ustaw. Wolą ustawodawcy było bowiem objęcie kontrolą sądu administracyjnego tych prawnych form działania administracji publicznej, które mogą być i są podejmowane przez organy administracji publicznej w stosunku do podmiotów administrowanych, w sprawach, dla których załatwienia nie jest przewidziana forma decyzji lub postanowienia administracyjnego.

O tym, że jest to akt z zakresu administracji publicznej przemawiają następujące względy. Akt ten podjęty został w sprawie indywidualnej, skierowany został do oznaczonego podmiotu administrowanego, dotyczy uprawnienia lub obowiązku tego podmiotu, samo zaś uprawnienie lub obowiązek, którego akt dotyczy, jest określone w przepisie prawa powszechnie obowiązującego – ustawie o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach.

Akt administracyjny indywidualny jest zatem aktem stosowania prawa, dokonującym władczej konkretyzacji tego prawa. Powinien on ustalać (odmawiać ustalenia), stwierdzać (odmawiać stwierdzenia), potwierdzać (odmawiać potwierdzenia) określone uprawnienia lub obowiązki, określone przepisami administracyjnego prawa materialnego. Tylko bowiem prawo materialne może przyznać, stwierdzić albo uznać uprawnienie lub obowiązek.

Postanowienia art. 33 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r., poz. 459) stanowią, że osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Przepis ten znajduje odzwierciedlenie w powszechnie panującym w doktrynie prawnej poglądzie, że pojęcie "jednostka organizacyjna" jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do pojęcia "osoba prawna" i każda osoba prawna jest jednostką organizacyjną. Poza Skarbem Państwa, polski system prawny zna innego rodzaju państwowe osoby prawne.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd stwierdził, że ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, posługując się w art. 33 ust. 1 u.n.z.a. pojęciem jednostki organizacyjnej (państwowej lub samorządowej), nie zawęża go jedynie do jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, lecz rozciąga go także na spółki prawa handlowego utworzone przez Skarb Państwa lub przez jednostki samorządu terytorialnego (jednoosobowe), przedsiębiorstwa państwowe, czy spółki prawa handlowego. Oznacza to, że w przypadku powstawania materiałów archiwalnych wchodzących do państwowego zasobu archiwalnego, także wyżej wymienione podmioty mają obowiązek tworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego. Wobec tego Przedsiębiorstwo jako jednostka organizacyjna, jest tym podmiotem, o którym mowa we wskazanej powyżej ustawie.

Z akt sprawy wynika, że strona skarżąca jest przedsiębiorstwem państwowym, które powstało z dniem [...] kwietnia 2014 r. na mocy Zarządzenia nr [...] Wojewody [...] z dnia [...] kwietnia 2014 r. w sprawie podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Przedsiębiorstwo [...] i utworzenia przedsiębiorstw pod nazwami "P [...] oraz Państwowego Zarządu Powierniczego z siedzibą [...]. Organem założycielskim jest więc Wojewoda [...]. Strona skarżąca jest jednostką, o której mowa w art. 33 u.n.z.a.

Oceniając legalność zaskarżonego aktu Sąd stwierdził, że przy jego wydawaniu Dyrektor, wbrew twierdzeniom skargi, nie naruszył, ani przepisów postępowania w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik tej sprawy, ani przepisów prawa materialnego przez ich błędną wykładnię i zastosowanie, w stopniu mającym wpływ na wynik tej sprawy.

Po pierwsze, organ kompetentny do ustalenia jednostki, w której powstają materiały archiwalne wchodzące do państwowego zasobu archiwalnego, obowiązaną do utworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego, nie tylko, że zebrał wystarczający materiał dowodowy, pozwalający mu na wydanie tego rodzaju aktu, co również prawidłowo go ocenił.

Zgodnie z art. 1 u.n.z.a. materiałami archiwalnymi wchodzącymi do narodowego zasobu archiwalnego, zwanymi dalej "materiałami archiwalnymi", są wszelkiego rodzaju akta i dokumenty, korespondencja, dokumentacja finansowa, techniczna i statystyczna, mapy i plany, fotografie, filmy i mikrofilmy, nagrania dźwiękowe i wideofonowe, dokumenty elektroniczne w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz. U. z 2017 r. poz. 570, z 2018 r., poz. 1000, 1544 i 1669 oraz z 2019 r., poz. 60) oraz inna dokumentacja, bez względu na sposób jej wytworzenia, mająca znaczenie jako źródło informacji o wartości historycznej o działalności Państwa Polskiego, jego poszczególnych organów i innych państwowych jednostek organizacyjnych oraz o jego stosunkach z innymi państwami, o rozwoju życia społecznego i gospodarczego, o działalności organizacji o charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym, zawodowym i wyznaniowym, o organizacji i rozwoju nauki, kultury i sztuki, a także o działalności jednostek samorządu terytorialnego i innych samorządowych jednostek organizacyjnych - powstała w przeszłości i powstająca współcześnie."

Wykładnia przepisów ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, w szczególności wskazanego powyżej art. 1 u.n.z.a., prowadzi do wniosków, że za materiały archiwalne należy między innymi uznać te, które mają znaczenie jako źródło informacji o wartości historycznej na temat rozwoju gospodarczego, a także o działalności innych samorządowych jednostek organizacyjnych powstała w przeszłości, jak i obecnie.

Prawidłowo, zdaniem Sądu, ocenił Dyrektor, że materiały archiwalne strony skarżącej stanowi dokumentacja powykonawcza (w tym techniczna) oraz geologiczna, mająca bezsprzecznie znaczenie jako źródło informacji o wartości historycznej, bo stanowi źródło informacji na temat technologii i postępu technicznego w sektorze budownictwa, wiertnictwa, hydrogeologii i geologii inżynierskiej. Materiały archiwalne stanowi także dokumentacja dotycząca organizacji i działalności strony skarżącej, tj. plany i sprawozdania, własne akty normatywne (regulaminy, zarządzenia), dokumentacja związana z nadzorem Wojewody i Rady Nadzorczej, mająca znaczenie jako źródło informacji o wartości historycznej o działalności państwowej jednostki organizacyjnej.

Rację ma więc Dyrektor argumentując w uzasadnieniu zaskarżonego aktu, że strona skarżąca wytwarza materiały archiwalne w rozumieniu art. 1 u.n.z.a., a nadto, jako jednostka kontynuująca działalność Przedsiębiorstwa [...],(zlikwidowanego z dniem [...] kwietnia 2014 r., które wytwarzało materiały archiwalne) wytwarza dokumentację stanowiącą naturalną kontynuację materiałów poprzednika, które to materiały "obrazują działania następcy prawnego w zmieniającym się otoczeniu gospodarczym i jego dostosowanie do nowych potrzeb rynku."

Akcentując w uzasadnieniu zaskarżonego aktu rodzaj świadczonych przez stronę skarżącą usług geologicznych i wiertniczych oraz na rzecz budownictwa ogólnego i przemysłowego oraz specjalistycznych usług budowlanych, a także zakres tych usług, wskazując jakiego rodzaju dokumentacja przechowywana jest u strony skarżącej, Dyrektor w sposób przekonywujący wykazał, że wszystkie kryteria selekcji akt, jako archiwalnych, stosowane na potrzeby archiwistyki zostały spełnione. Zarówno więc kryterium twórcy akt (specyficznego rodzaju jednostka), jak i kryterium wartości informacyjnej akt (informacje na temat technologii i postępu technicznego w sektorze budownictwa, wiertnictwa, hydrogeologii i geologii inżynierskiej), a co za tym idzie niepowtarzalności informacji i ich, unikatowości, pozwalały stwierdzić, że strona skarżąca, rzeczywiście tego rodzaju dokumentację wytwarza i przechowuje, zwłaszcza, że, strona skarżąca jest obecnie jedynym przedsiębiorstwem państwowym podlegającym pod Wojewodę [...], prowadzącym działalność w zakresie usług geologicznych i wiertniczych na rzecz budownictwa i jako taki podmiot jest więc jedynym dostarczycielem danych do państwowego zasobu archiwalnego. Większość materiałów wytwarzanych przez przedsiębiorstwa, kształtujących obraz stosunków gospodarczych w Polsce znalazła się poza zasięgiem archiwów państwowych. W ocenie Sądu pierwszej instancji dawało to w związku z tym w pełni podstawę do skorzystania przez Dyrektora z przyznanych mu kompetencji art. 33 ust. 3 pkt 2 u.n.z.a.

W dniu 6 lutego 2002 r. skargę kasacyjną na powyższy wyrok złożyło Przedsiębiorstwo Państwowe "[...]", wnosząc o uchylenie wyroku WSA w Krakowie z dnia 14 listopada 2019 r. w całości oraz uchylenie poprzedzającego go aktu z zakresu administracji publicznej dotyczącego uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa w postaci ustalenia przez Dyrektora Archiwum Narodowego [...], że Przedsiębiorstwo [...] jest jednostką organizacyjną, w której powstają materiały archiwalne wchodzące w skład państwowego zasobu archiwalnego, obowiązaną do utworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego, o znaku: [...], na podstawie art. 176 § 1 pkt. 3 P.p.s.a oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wedle norm przepisanych.

W skardze kasacyjnej zarzucono na podstawie art. 174 pkt 1 i 2 P.p.s.a Sądowi pierwszej instancji naruszenie:

1. art. 151 P.p.s.a. poprzez oddalenie skargi w sytuacji, gdy organ, wydając akt z zakresu administracji publicznej, naruszył art. 33 ust. 3 pkt 2 u.n.z.a., ponieważ błędnie ustalił, że skarżący jest jednostką organizacyjną, w której powstają materiały archiwalne wchodzące do państwowego zasobu archiwalnego, obowiązanej do utworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego, podczas gdy w wymienionej wyżej jednostce nie powstają materiały archiwalne w rozumieniu art. 1 u.n.z.a.,

2. art. 151 P.p.s.a. poprzez oddalenie skargi, w sytuacji gdy organ, wydając akt z zakresu administracji publicznej, naruszył art. 1 u.n.z.a. ponieważ mylnie przyjął, że wytwarzana u skarżącego dokumentacja techniczna ma znaczenie, jako źródło informacji o wartości historycznej na temat rozwoju gospodarczego, jak również na temat technologii i postępu technicznego w sektorze budownictwa, wiertnictwa, hydrogeologii, podczas gdy dokumentacja tworzona przez skarżącego z zakresu geologii inżynierskiej i hydrogeologii jest typową dokumentacją z tego zakresu, tworzoną przez szereg podmiotów specjalizujących się w tym zakresie na rynku;

3. art. 151 P.p.s.a. poprzez oddalenie skargi, w sytuacji gdy organ, wydając akt z zakresu administracji publicznej, naruszył art. 1 u.n.z.a. ponieważ mylnie przyjął, że wytwarzana u skarżącego dokumentacja dotycząca organizacji i działalności przedsiębiorstwa państwowego ma znaczenie, jako źródło informacji o wartości historycznej na temat organizacji i działalności państwowej jednostki organizacyjnej, podczas gdy dokumentacja powstająca w przedsiębiorstwie państwowym ma charakter przeciętnej dokumentacji związanej z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa państwowego, a istotne informacje z jej działalności zamieszczane są w urzędowych rejestrach takich jak rejestr przedsiębiorców KRS, a ponadto w związku ze sprawowanym nadzorem przez organ założycielski - Wojewodę Małopolskiego dokumenty związane z działalnością przedsiębiorstwa państwowego są archiwizowane przez ten podmiot,

4. art. 151 P.p.s.a. poprzez oddalenie skargi, w sytuacji gdy organ, wydając akt z zakresu administracji publicznej, naruszył art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a., ponieważ nie wypełnił obowiązku zebrania i rozpatrzenia w sposób wyczerpujący całokształtu materiału dowodowego, a nadto nie podjął wszelkich czynności niezbędnych do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, w szczególności nie przeprowadził wystarczającego postępowania wyjaśniającego w sprawie w zakresie ustalenia, czy dokumentacja wytwarzana przez skarżącego może być zakwalifikowana jako materiał archiwalny.

Odpowiedzi na skargę kasacyjną nie wniesiono.

Naczelny Sąd Administracyjny zaważył co następuje:

Zgodnie z art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2019 r. poz. 2325 ze zm., dalej jako "P.p.s.a."), Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznając skargę kasacyjną, związany jest jej granicami. Z urzędu bierze pod rozwagę wyłącznie nieważność postępowania. W rozpoznawanej sprawie żadna z enumeratywnie wymienionych w art. 183 § 2 P.p.s.a. przesłanek nieważności postępowania nie zachodzi, stąd NSA rozpoznał skargę kasacyjną w jej granicach.

Skarga kasacyjna oscyluje w istocie wokół trzech zagadnień: niedostrzeżonych przez WSA w Krakowie błędów w postępowaniu dowodowym prowadzonym przez organ czy naruszono art. 151 P.p.s.a w zw. z art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a.; błędnego uznania, że Przedsiębiorstwo jest jednostką organizacyjną, w której powstają materiały archiwalne wchodzące do państwowego zasobu archiwalnego, obowiązanej do utworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego oraz naruszanie art. 1 u.n.z.a. poprzez przyjęcie, że dokumentacja znajdująca się w posiadaniu Przedsiębiorstwa posiada wartość archiwalną, a zatem, że wytwarzana u skarżącego kasacyjnie dokumentacja techniczna ma znaczenie, jako źródło informacji o wartości historycznej na temat rozwoju gospodarczego, jak również na temat technologii i postępu technicznego w sektorze budownictwa, wiertnictwa, hydrogeologii, podczas gdy dokumentacja tworzona przez skarżącego z zakresu geologii inżynierskiej i hydrogeologii jest typową dokumentacją z tego zakresu, tworzoną przez szereg podmiotów specjalizujących się w tym zakresie na rynku. Tak skonstruowane zarzuty nie są zasadne.

Zarzut kasacyjny naruszenia art. art. 151 P.p.s.a. oraz art. 7, art. 77 § 1 oraz art. 80 k.p.a. i art. 107 § 3 k.p.a. wydają się wskazywać na to, że strona skarżąca oczekiwała ponownej oceny materiału dowodowego, która miałaby doprowadzić do stwierdzenia, że dowody te nie pozwalały na zastosowanie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach poprzez nałożenie na nią obowiązku utworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego.

Ocena ta, przeprowadzona została zgodnie z art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. i doprowadziła organ administracji do stwierdzenia, że w świetle art. 1 u.n.z.a. i art. 33 ust. 1 u.n.z.a. na Przedsiębiorstwie spoczywał obowiązek utworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego. Sąd pierwszej instancji odnosząc się do postępowania dowodowego przeprowadzonego w toku postępowania przez organ administracji trafnie ocenił je jako odpowiadające wymogom wynikającym z kodeksu postępowania administracyjnego. Inny niż oczekiwany wynik postępowania sądowego nie oznacza, że nieprawidłowo zebrane zostały dowody w postępowaniu administracyjnym.

WSA w Krakowie prawidłowo ocenił, że Przedsiębiorstwo należy do grupy podmiotów, które zgodnie z art. 33 ust. 1 u.n.z.a. są zobowiązane do tworzenia i prowadzenia archiwum zakładowego. W tym zakresie warto przypomnieć stanowisko NSA zwarte w wyroku z dnia 17 lutego 2016 r., sygn. akt I OSK 2272/15, w którym stwierdzono, że "użyte w art. 33 ustawy archiwalnej określenie "państwowa jednostka organizacyjna" jest pojęciem zbiorczym, prawnie niedookreślonym i obejmuje swoim zakresem wszystkie formy organizacyjne podmiotów prawnych, utworzonych w oparciu o własność państwową, za pomocą których Państwo wykonuje ciążące na nim zadania, niezależnie od tego, czy posiadają one osobowość prawną czy też nie". Powyższy pogląd podziela Naczelny Sąd Administracyjny w niniejszej sprawie. Tak więc należy podkreślić, że art. 33 ust. 1 u.n.z.a. szeroko określa zbiór podmiotów państwowych, na które może zostać nałożony obowiązek prowadzenia archiwum zakładowego. Każdy podmiot państwowy niezależnie od jego formy organizacyjnej lub charakteru prowadzonej działalności, jeżeli wytwarza materiały archiwalne powinien utworzyć archiwum zakładowe. Skarżący kasacyjnie jest przedsiębiorstwem państwowym, który działa na postawie przepisów ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 2017 poz. 2152 ze zm.), jego założycielem jest zgodnie z art. 7 tej ustawy - organ administracji państwowej, a majątek Przedsiębiorstwa w całości, zgodnie z art. 46 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, został wydzielony z aktywów należących do Skarbu Państwa. Oznacza to, że Przedsiębiorstwo jest państwową jednostką organizacyjną, o której mowa w art. 33 ust. 1 u.n.z.a.

Zgodnie art. 1 u.n.z.a. materiałami archiwalnymi wchodzącymi do narodowego zasobu archiwalnego, są wszelkiego rodzaju akta i dokumenty, korespondencja, dokumentacja finansowa, techniczna i statystyczna, mapy i plany, fotografie, filmy i mikrofilmy, nagrania dźwiękowe i wideofonowe, dokumenty elektroniczne w rozumieniu przepisów ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz inna dokumentacja, bez względu na sposób jej wytworzenia, mająca znaczenie jako źródło informacji o wartości historycznej o działalności Państwa Polskiego, jego poszczególnych organów i innych państwowych jednostek organizacyjnych oraz o jego stosunkach z innymi państwami, o rozwoju życia społecznego i gospodarczego, o działalności organizacji o charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym, zawodowym i wyznaniowym, o organizacji i rozwoju nauki, kultury i sztuki, a także o działalności jednostek samorządu terytorialnego i innych samorządowych jednostek organizacyjnych - powstała w przeszłości i powstająca współcześnie. Ustawowa definicja "materiału archiwalnego" złożona jest z dwóch elementów: formalnego rozumianego jako postać w jakiej są zachowane materiały archiwalne oraz materialnego oznaczającego wartość tych materiałów dla udokumentowania historii materialnej i duchowej Polski.

Element formalny nie budzi w sprawie wątpliwości. Wytworzone w toku działalności Przedsiębiorstwa materiały oraz już posiadane posiadają formę papierową lub fotografii (Notatka z ekspertyzy archiwalnej sporządzanej w dniu 7 marca 2019 r. przez K.J.- kierownika Oddziału [...] Archiwum Narodowego [...]). Skarżący kasacyjnie uważa natomiast, że sporządzona i posiadana przez niego dokumentacja nie ma charakteru archiwalnego, ponieważ nie ma wartości historycznej. Warto wskazać, że w doktrynie uznaje się, że "kluczowym elementem definicji materiałów archiwalnych jest wskazanie na to, że ze względu na swą treść i formę mogą być źródłem informacji o wartości historycznej. Jest to nawiązanie do podstawowego dla nauk historycznych pojęcia źródła historycznego (zob. J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2001, s. 28-33, oraz R. Galuba, Archiwa państwowe w latach 1918-2011. Podstawy prawne działalności, Poznań 2012, s. 397). Informacja o wartości historycznej jest informacją na temat przeszłości, pozwalającą na jej rekonstrukcję w procesie badań historycznych. Zarazem pojęcie wartości historycznej można przeciwstawić wartości praktycznej, czyli tej wartości, którą dokumentacja posiada ze względu na zapisaną w niej informację albo będąc dowodem mającym znaczenie dla obrotu prawnego". (Konstankiewicz Marek, Niewęgłowski Adrian, Narodowy zasób archiwalny i archiwa. Komentarz. LEX 2016). Dla określenia wartości historycznej dokumentacji ma zatem znaczenie czy dana dokumentacja pozwala na rekonstrukcję procesów historycznych. Z treści notatki z dnia 7 marca 2019 r. oraz z ustaleń przestawionych podczas Posiedzenia Komisji Archiwalnej Oceny Dokumentacji Archiwum Narodowego [...] (Protokół nr [...] z dnia [...] listopada 2016 r.) wynika, że będąca w posiadaniu Przedsiębiorstwa dokumentacja obejmuje lata 1960 -1994 i zawiera dane typowe dla funkcjonującego w tym okresie podmiotu gospodarczego, a także dokumentację fotograficzną i techniczną prowadzonych prac. Taka dokumentacja posiada zatem wartość historyczną ze względu na historię gospodarczą Polski, szczególnie funkcjonowania tego rodzaju podmiotów w okresie gospodarki nakazowo-rozdzielczej, ale również dokumentującej wykonane roboty budowalne, w tym także związane z obiektami o charakterze zabytkowym. Nie można zatem uznać, że tego rodzaju dokumentacja nie posiada wartości historycznej.

Biorąc zatem pod uwagę, że skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 P.p.s.a., orzekł jak w sentencji.