Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Jerzy Stelmasiak Sędziowie Sędzia NSA Mirosław Wincenciak Sędzia del. WSA Kazimierz Bandarzewski (spr.) po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2023 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej X.Y. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 4 sierpnia 2021 r. sygn. akt II SA/Po 855/20 w sprawie ze skargi X.Y. na zarządzenie Burmistrza Miasta i Gminy [...] z dnia [...] lipca 2020 r. nr [...] w przedmiocie odwołania ze stanowiska dyrektora I. oddala skargę kasacyjną, II. oddala wniosek Burmistrza Miasta i Gminy [...] o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 sierpnia 2021 r. sygn. akt II SA/Po 855/20 oddalił skargę X. Y. (dalej jako skarżąca) na zarządzenie Burmistrza Miasta i Gminy [...] z dnia [...] lipca 2020 r. nr [...], którym odwołano skarżącą ze stanowiska dyrektora [...] w X.

W motywach orzeczenia Sąd pierwszej instancji wskazał, że wniesiona skarga nie zasługiwała na uwzględnienie, ponieważ z okoliczności niniejszej sprawy wynika, iż wystąpił przypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 66 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 910 z późn. zm.) uzasadniający odwołanie nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia.

W ocenie Sądu zgromadzone w sprawie dowody dokumentujące aktywność skarżącej polegającą na komentowaniu wypowiedzi [...] w Polsce w serwisie [...] są w pełni przekonywujące i świadczą o zasadności twierdzeń sformułowanych przez Burmistrza w uzasadnieniu zaskarżonego zarządzenia. Wynika z nich, że skarżąca w sposób konsekwentny i długotrwały odnosiła się krytycznie do wypowiedzi [...] których, jak wskazała, nie darzy sympatią. Poza wskazanym krytycyzmem, w sposób wyszukany obraźliwie oraz wulgarnie komentowała wygląd [...], ich sposób wymowy, a także ich stosunek do wówczas panującej sytuacji społeczno-politycznej w Polsce.

Wbrew argumentacji skarżącej nie jest możliwe, aby nie wiedziała ona o treściach, jakie ukazywały się na jej koncie w portalu [...] w związku z domniemanym atakiem hakerskim, który nastąpił po dniu, w którym jednoznacznie publicznie opowiedziała się po stronie jednego z kandydatów na [...] ([...] maja 2020 r.). Z poczynionych ustaleń organu wynika, że skarżąca publikowała obraźliwe posty na przestrzeni co najmniej dwóch lat. Pierwsze wpisy odnotowano już w 2018 r., kiedy skarżąca w sposób ubliżający wizerunkowi [...] skomentowała wpis dotyczący jego oceny sytuacji politycznej w Polsce. Wpisy intensywnie odznaczające się mową potoczną wraz z wyrażeniami obraźliwymi, których sens oddaje pogardliwy stosunek do przedstawicieli nieaprobowanej opcji politycznej sformułowała także pod adresem [...]. Powyższe okoliczności świadczą nie tylko o długości tego procederu, ale również o niewiarygodności twierdzenia o byciu ofiarą ataku hakerskiego. Nadmieniono przy tym, że jeżeli rzeczone treści były publikowane bez wiedzy oraz zgody skarżącej, powinna zgłosić ten fakt odpowiednim służbom ścigania, a z daleko posuniętej ostrożności (z uwagi na zawód jaki wykonuje) winna także wydać oświadczenie o nieautoryzowaniu tych wypowiedzi i powiadomić swoich obserwatorów w serwisie [...] o zgłoszeniu ataku hakerskiego odpowiednim służbom. Usunięcie całego konta świadczy o próbie szybkiego ukrycia faktu, który jest dla strony obciążający.

Sąd zaakcentował, że skarżąca jako nauczyciel i wówczas dyrektor szkoły powinna mieć świadomość, iż jej wypowiedzi zapisane w ogólnodostępnym serwisie [...] mogą mieć negatywny wpływ na postrzeganie jej jako osoby cieszącej się autorytetem z racji wykonywanego zawodu, a także stanowić następnie podstawę do postawienia zarzutów różnego rodzaju. Zwrócono przy tym uwagę, że od nauczyciela, który wielokrotnie jest wychowawcą grupy dzieci i młodzieży oczekuje się najwyższych kwalifikacji moralnych. Te kwalifikacje powinny być eksponowane zarówno w szkole podczas cyklu wychowawczego oraz edukacyjnego jak i w życiu prywatnym poza miejscem pracy. Nauczyciel, który uzewnętrzniania w sposób trwały swoje poglądy wraz z pogardliwym stosunkiem do innych osób całkowicie zaprzecza misji wychowawczej (aspekt moralny) oraz edukacyjnej (aspekt budowania społeczeństwa obywatelskiego) szkoły, którą kieruje jako dyrektor. Przysługujące skarżącej prawo do posiadania własnych poglądów na każdy temat, również na temat polityki, nie usprawiedliwia zachowania godzącego w dobre imię drugiego człowieka.

Zdaniem Sądu publiczna działalność skarżącej stanowi zaprzeczenie każdego z obowiązków określonych w art. 6 i art. 9 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2019 r. poz. 2215 z późn. zm.), do przestrzegania których jako nauczyciel zobowiązana jest również w życiu prywatnym, w każdym miejscu w jakim się znajduje.

Sądy administracyjne są zgodne co do tego, że jeżeli choćby jeden z przejawów działalności szkoły, czy innej placówki oświatowej doznawał uszczerbku z powodu działalności jej kierownika, to zachodzi przesłanka jego odwołania, o której mowa w art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego. W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z uwagi na wskazane wyżej okoliczności uznać należało, że taka sytuacja zachodziła w niniejszej sprawie.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniosła skarżąca, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego polegające na błędnej ocenie stanu faktycznego i przekonaniu, że uzasadnia on uznanie okoliczności za szczególne, drastyczne i powodujące destrukcję fundamentalnych funkcji szkoły. Błędna wykładnia i niewłaściwe zastosowanie art. 66 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy skutkowały uznaniem skargi za niezasadną.

W oparciu o wskazany zarzut wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Poznaniu.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną Burmistrz Miasta i Gminy [...] wniósł o jej oddalenie i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 259) zwanej dalej P.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze z urzędu pod rozwagę jedynie przesłanki uzasadniające nieważność postępowania wymienione w art. 183 § 2 P.p.s.a. W niniejszej sprawie Naczelny Sąd Administracyjny nie stwierdził wystąpienia jakiejkolwiek przesłanki nieważności postępowania, tym samym rozpoznając tę sprawę związany jest granicami skargi. Związanie granicami skargi oznacza zaś związanie podstawami zaskarżenia wskazanymi w skardze kasacyjnej oraz jej wnioskiem.

Sprawa ta podlega na podstawie art. 182 § 2 P.p.s.a. rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, ponieważ strona wnosząca skargę kasacyjną zrzekła się rozprawy, a strona przeciwna po doręczeniu odpisu skargi kasacyjnej nie zażądała jej przeprowadzenia.

Zgodnie z art. 174 P.p.s.a. skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: 1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, a także 2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Jak wynika z art. 176 P.p.s.a. strona skarżąca kasacyjnie ma obowiązek przytoczyć podstawy skargi kasacyjnej wnoszonej od wyroku Sądu pierwszej instancji i szczegółowo je uzasadnić wskazując, które przepisy ustawy zostały naruszone, na czym to naruszenie polegało i jaki miało wpływ na wynik sprawy. Rola Naczelnego Sądu Administracyjnego w postępowaniu kasacyjnym ogranicza się do skontrolowania i zweryfikowania zarzutów wnoszącego skargę kasacyjną.

Skarga kasacyjna nie jest zasadna.

Przede wszystkim należy wskazać, że wobec braku podniesienia w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów postępowania oraz wobec braku podniesienia zarzutu kwestionującego ocenę Sądu co do prawidłowości ustalonego w tej sprawie stanu faktycznego sprawy, Naczelny Sąd Administracyjny przyjmuje, że taki stan faktyczny, jaki został w tej sprawie ustalony, odpowiada stanowi rzeczywistemu.

Jedyny zarzut zawarty w skardze kasacyjnej obejmuje naruszenie przez Sąd pierwszej instancji prawa materialnego poprzez dokonanie błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego polegającego na przyjęciu, że w tej sprawie zaistniały okoliczności powodujące szczególne, drastyczne i powodujące destrukcję fundamentalnych funkcji szkoły.

Naczelny Sąd Administracyjny konsekwentnie podkreśla, że pojęcie "szczególnie uzasadnionego przypadku" w rozumieniu art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego, powinno być rozumiane wąsko. Pojęcie "szczególnie uzasadnionego przypadku" oznaczać może albo nagłe zdarzenie powodujące konieczność niezwłocznego przerwania czynności dyrektora albo naruszenie prawa przez dyrektora, czy inne jego zachowania (nawet niezawinione), które muszą być na tyle istotne, że mogą prowadzić do destabilizacji działalności placówki oświatowej lub zagrażać interesowi publicznemu. Wobec tego szczególnie uzasadnione przypadki to takie, które powodują, że nie można czekać z odwołaniem dyrektora, lecz decyzja o pozbawieniu funkcji kierowniczej musi być podjęta natychmiast (por. wyrok NSA z 3 lutego 2022 r. sygn. akt III OSK 1499/21). Podnosi się nadto, że "szczególnie uzasadniony przypadek" obejmuje sytuacje, w których nie jest możliwe spełnianie przez nauczyciela funkcji kierowniczej, ponieważ naruszenie prawa przez dyrektora jest na tyle istotne, że nie pozwala to na dalsze wykonywanie obowiązków przez daną osobę, a stwierdzone w jej pracy uchybienia mogą prowadzić do destabilizacji funkcjonowania szkoły, zaś osoba sprawująca funkcję kierowniczą utraciła zdolność wykonywania powierzonej jej funkcji z przyczyn etycznych lub rażącej niekompetencji w realizacji spoczywających na niej obowiązków (por. wyrok NSA z 2 czerwca 2022 r. sygn. akt III OSK 5073/21).

Nie budzi najmniejszych wątpliwości, że jednymi z podstawowych zasad (wartości) kształtujących system oświaty w Polsce jest przestrzeganie m. in. zasady tolerancji, sprawiedliwości i wolności (preambuła do Prawa oświatowego). Obowiązkiem nauczyciela jest takie wychowywanie i kształcenie uczniów, aby również poprzez własny przykład wspierać te wartości.

Zgodnie z art. 6 pkt 4 i 5 Karty Nauczyciela, obowiązkiem nauczyciela jest kształcenie i wychowywanie młodzieży w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka oraz dbanie o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Tym samym już same okazywanie wyraźnych preferencji politycznych przez nauczyciela w zakresie wykonywania swojej pracy z okazywaniem braku szacunku dla osób o odmiennych poglądach stanowi zaprzeczenie ww. obowiązków (por. prawomocny wyrok WSA w Gliwicach z 4 października 2022 r. sygn. akt III SA/Gl 1726/21).

Zgodnie z art. 1 pkt 3 Prawa oświatowego system oświaty ma zapewniać wychowanie rozumiane jako wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej, wzmacniane i uzupełniane przez działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Podniesione przepisy eksponują ważne wartości, jakie ustawodawca zamierza realizować poprzez system oświaty ukierunkowany na wychowywanie dzieci i młodzieży.

Skarżąca będąc dyrektorem [...] jak również nauczycielem powinna mieć pełną świadomość, że sprawowana przez nią funkcja kierownicza pociąga za sobą przede wszystkim potrzebę eksponowania podwyższonych standardów kultury osobistej. Dyrektor [...] jako osoba kierująca taką placówką i ponosząca za nią odpowiedzialność jest postrzegany jako przykład postępowania tak przez uczniów, jak i nauczycieli oraz pozostałych pracowników danego [...].

Nie ulega najmniejszym wątpliwościom, że prezentowanie przez dyrektora [...] niewłaściwego (np. pogardliwego) stosunku do innych osób zaprzecza misji wychowawczej (jako aspekt moralny) oraz edukacyjnej (jako aspekt budowania społeczeństwa obywatelskiego) placówki, którą kieruje.

W tej sprawie w ustalonym i niekwestionowanym przez stronę skarżącą kasacyjnie stanie faktycznym skarżąca piastująca stanowisko dyrektora takiej placówki nie tylko w sposób otwarty prezentowała określone poglądy polityczne, ale przede wszystkim w sposób wysoce obraźliwy, używając sformułowań nacechowanych bardzo dużym ładunkiem obraźliwości wypowiadała się o osobach prezentujących odmienne poglądy polityczne będących [...].

Informacje te, jak wynika z akt sprawy, w pierwszej kolejności zostały zauważone przez uczniów [...] kierowanego przez skarżącą, natomiast zgromadzone w aktach sprawy wpisy internetowe nie budzą żadnych wątpliwości kto jest ich autorką, jak również ich treść w oczywisty sposób zaprzecza jakiejkolwiek tolerancji ze strony skarżącej wobec osób mających odmienne zapatrywania.

Niewątpliwie skarżąca ma prawo do posiadania własnych przekonań politycznych. Jednakże będąc dyrektorem takiej placówki nie powinna w sposób tak ostentacyjny ich prezentować. Niedopuszczalne jest określanie polityków innych opcji politycznych jako np. przygłupów, dupków, fałszywych i rudych ryjów, itp. Takie zachowanie nie jest do pogodzenia z wartościami nakazanymi do realizacji w ustawie Prawo oświatowe oraz Karcie Nauczyciela. Poprzez takie właśnie zachowanie uczniowie otrzymują przekaz nie tylko o braku potrzeby jakiejkolwiek tolerancji, czy szacunku do każdego człowieka (a więc nawet takiego, który ma inne poglądy), ale także ten przekaz zaprzecza potrzebie kształtowania u uczniów postaw moralnych i obywatelskich niedyskryminujących ludzi ze względu na światopoglądy. W ten sposób wprost naruszane są wartości wynikające z art. 6 pkt 4 i 5 Karty Nauczyciela oraz z preambuły do Prawa oświatowego.

Tym samym podniesione w uzasadnieniu zaskarżonego do Sądu pierwszej instancji zarządzenia o odwołaniu skarżącej na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego argumenty dotyczące wyrażania skrajnie nietolerancyjnych poglądów politycznych przez dyrektora [...] w okolicznościach tej sprawy uzasadniały potrzebę natychmiastowego odsunięcia tej osoby ze stanowiska kierowniczego. Kierowanie bowiem takim [...] przez jej dyrektora, który w sposób w pełni świadomy nie przestrzega jednych z podstawowych wartości systemu nauczania w Polsce, jakimi są szacunek do innych osób, tolerancja i w takim kierunku kształtowanie postaw uczniów, może oznaczać potrzebę działania na podstawie ww. przepisu, tj. art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego. Jest to więc przypadek, w którym nie jest możliwe spełnianie przez nauczyciela funkcji kierowniczej, ponieważ takie zachowania mogą zarówno prowadzić do destabilizacji funkcjonowania szkoły publicznej ([...]), a osoba sprawująca funkcję kierowniczą utraciła zdolność wykonywania powierzonej jej funkcji z przyczyn etycznych (por. wyrok NSA z 2 czerwca 2022 r. sygn. akt III OSK 5073/21).

Strona skarżąca kasacyjnie podnosi w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, że nie stwierdzono zaistnienia przesłanki wynikającej z art. 66 ust. 1 pkt 2 Prawa oświatowego zarówno w postępowaniu dyscyplinarnym, jak i przez kuratora oświaty.

Ustosunkowując się do tych argumentów należy stwierdzić, że ustalenia, czy w danej sytuacji zaistniał szczególnie uzasadniony przypadek nie dokonuje się ani w postępowaniu dyscyplinarnym, ani też nie dokonuje go kurator oświaty. Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy kurator w postępowaniu zmierzającym do wydania przez organ prowadzący szkołę zarządzenia o odwołaniu jej dyrektora w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia, jedynie wyraża swoją niewiążącą opinię. Z opinią tą nie musi zgadzać się organ prowadzący szkołę i nie jest warunkiem prawidłowego wydania aktu o odwołaniu dyrektora szkoły publicznej zgodność tak wyrażonej opinii z samym aktem odwołującym daną osobę ze stanowiska dyrektora.

Pozostała argumentacja skargi kasacyjnej zarzuca brak ustalenia, kto w rzeczywistości był autorem wpisów internetowych oraz braku zaistnienia szczególnie uzasadnionej przesłanki.

Ustosunkowując się do tej argumentacji należy stwierdzić, że prawidłowo Sąd pierwszej instancji stwierdził zaistnienie przesłanki uzasadniającej pozbawienie skarżącej funkcji dyrektora [...]. Natomiast wobec braku zarzutu naruszenia przez Sąd pierwszej instancji prawa w zakresie dotyczącym wadliwości w ustaleniu stanu fatycznego tej sprawy, nie może Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznawać tej sprawy poza zakresem zarzutu zawartego w samej skardze kasacyjnej.

W związku z powyższym w okolicznościach niniejszej sprawy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 P.p.s.a., oddalił skargę kasacyjną.

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił wniosek Burmistrza Miasta i Gminy [...] o zasądzenie od strony skarżącej na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego. Zgodnie z art. 204 pkt 1 P.p.s.a. w przypadku oddalenia skargi kasacyjnej strona, która wniosła skargę kasacyjną obowiązana jest zwrócić niezbędne koszty postępowania kasacyjnego poniesione przez organ, jeżeli zaskarżono skargą kasacyjną wyrok sądu pierwszej instancji oddalający skargę.

Do niezbędnych kosztów postępowania prowadzonego przez stronę osobiście lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem lub radcą prawnym, zalicza się poniesione przez stronę koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony lub pełnomocnika oraz równowartość zarobku lub dochodu utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie (art. 205 § 1 P.p.s.a.). Natomiast do niezbędnych kosztów postępowania strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego zalicza się jego wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata lub radcy prawnego, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony.

Ponieważ wniosek o zasadzenie zwrotu kosztów postępowania na rzecz Burmistrza Miasta i Gminy [...] nie został sporządzony przez adwokata lub radcę prawnego, a strona ta składając ten wniosek nie wskazała na poniesienie przez nią kosztów stosownie do art. 205 § 1 P.p.s.a., to nie ma podstaw do zasądzenia na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.