Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Grażyna Jarmasz, , , po rozpoznaniu w dniu 29 października 2013 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia R. L. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 2 września 2013 r. sygn. akt I SA/Ol 529/13 w zakresie odmowy przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie ze skargi R. L. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w O. z dnia 20 maja 2013 r., nr [...] w przedmiocie podatku od towarów i usług za miesiące od października 2010 r. do lutego 2011 r. postanawia oddalić zażalenie.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 2 września 2013 r., sygn. akt I SA/Ol 529/13, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie, po rozpoznaniu wniosku R. L. o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie z jego skargi na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w O. z dnia 20 maja 2013 r. w przedmiocie podatku od towarów i usług za miesiące od października 2010 r. do lutego 2011 r., przyznał skarżącemu prawo pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie od kosztów sądowych ponad kwotę 500 zł, w pozostałym zakresie wniosek oddalając.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd pierwszej instancji stwierdził, że choć skarżący wykazał, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego i zasadne jest przyznanie mu prawa pomocy poprzez zwolnienie od kosztów sądowych ponad kwotę 500 zł, to partycypacja w kosztach postępowania jest obowiązkiem strony i musi ona poczynić w tym celu oszczędności we własnych wydatkach do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania. Sąd zaznaczył, że z uwagi na wysokość wpisu w niniejszej sprawie (14 001 zł) skarżący został zwolniony ze znacznej części należnej na chwilę obecną opłaty. Przeciwko dalszemu zwolnieniu zdaniem Sądu przemawia osiąganie przez skarżącego dochodu z prac dorywczych, jak i to, że łączny dochód osiągany przez skarżącego i pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym rodziców wynosi 3 081 zł, a na potrzeby rodziny takie jak wyżywienie, odzież czy zakup drewna, pozostaje kwota 1 961 zł. W ocenie Sądu w takiej sytuacji częściowe zwolnienie skarżącego od kosztów sądowych nie pozbawi go prawa do sądu.

W zażaleniu na powyższe postanowienie strona wniosła o jego zmianę przez zwolnienie od kosztów sądowych w całości. Zdaniem skarżącego zaskarżone postanowienie nie uwzględnia jego rzeczywistej sytuacji materialnej. Skarżący podkreślił, że utrzymuje się z prac dorywczych, które mają charakter sezonowy, nie ma przy tym żadnego majątku ani oszczędności, co zostało ostatnio wykazane w sprawie o wyjawienie majątku. Skromne dochody ledwo wystarczają na utrzymanie skarżącego, który mieszka z rodzicami. Skarżący wskazał, że obowiązek uiszczenia kwoty 500 zł naprawdę obciąży jego rodziców, a przy ich niewielkich dochodach jest to również suma znacząca.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Należy przede wszystkim zaznaczyć, że celem instytucji prawa pomocy jest zagwarantowanie dostępu do sądu podmiotom, których wyjątkowo trudna sytuacja materialna nie pozwala na poniesienie kosztów postępowania. Przyznanie prawa pomocy w jakimkolwiek zakresie musi być jednak postrzegane jako wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania (por. art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm., dalej jako "P.p.s.a."), co należy mieć na uwadze przy rozstrzyganiu o zastosowaniu tej instytucji. Z art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a., w którym mowa o przyznaniu prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie częściowym, wynika przy tym w sposób jednoznaczny, że ciężar dowodu spoczywa na stronie, która ubiega się o przyznanie jej prawa pomocy. Z zawartego w tym przepisie określenia "gdy wykaże" wynika, że to strona ma przekonać Sąd, że znajduje się w sytuacji, która została uznana przez ustawodawcę za usprawiedliwiającą przyznanie prawa pomocy.

Należy podkreślić, że w przedmiotowej sprawie wniosek skarżącego został w znacznej części uznany, a Sąd pierwszej instancji wskazał przyczyny, dla których stwierdził niemożność zwolnienia skarżącego również od obowiązku uiszczenia części kosztów sądowych w wysokości 500 zł. W tym zakresie Sąd zwrócił przede wszystkim uwagę na dochody osiągane łącznie przez pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym ze skarżącym osoby (3 081 zł) i pozostającą do ich dyspozycji (po odjęciu wydatków stałych) kwotę (1 961 zł). Zdaniem Sądu przy tak określonych dochodach i wydatkach możliwe jest wygospodarowanie środków pieniężnych w wysokości 500 zł w celu częściowego uiszczenia należnych w sprawie kosztów sądowych. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego ocena stanu majątkowego skarżącego dokonana przez Sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy wyważa trudną sytuację, w jakiej znajduje się wnioskodawca, z uwzględnieniem konieczności zapewnienia mu konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do sądu, z wyjątkowością instytucji prawa pomocy i również konstytucyjnie uregulowanym obowiązkiem ponoszenia danin publicznoprawnych (art. 84 Konstytucji RP), do których zaliczają się m.in. koszty sądowe. W swym zażaleniu strona nie podważa żadnego z ustaleń, na których rozstrzygnięcie swe oparł Wojewódzki Sąd Administracyjny, w tym przede wszystkim wysokości kwot pozostających do dyspozycji rodziny skarżącego po odliczeniu wydatków stałych. To, że skarżący utrzymuje się z prac dorywczych, nie mając żadnego majątku czy oszczędności, zostało już uwzględnione przy stwierdzeniu konieczności przyznania prawa pomocy w zakresie obejmującym zwolnienie z kosztów sądowych w kwocie powyżej 500 zł. Za uznaniem zażalenia nie może też przemawiać argument o konieczności zwrócenia się do rodziców o pomoc w uiszczeniu wskazanej w zaskarżonym postanowieniu kwoty. Skarżący nie kwestionuje tego, że pozostaje z rodzicami we wspólnym gospodarstwie domowym, tymczasem z punktu widzenia instytucji prawa pomocy i jej wyjątkowości istotne są dochody i wydatki wszystkich osób pozostających we wspólnym gospodarstwie z wnioskodawcą, tylko bowiem ich zestawienie z kosztami postępowania, do których poniesienia zobowiązany jest wnioskodawca, pozwala na miarodajną ocenę, czy wnioskodawca w istocie nie jest w stanie ponieść tych kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Wyjątkowość instytucji prawa pomocy oznacza, że jeśli wnioskodawca ma możliwość – bądź we własnym zakresie, bądź przy pomocy osób bliskich, zwłaszcza tych pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym – poniesienia kosztów postępowania, koszty te nie powinny być przerzucane na budżet państwa, a w konsekwencji na ogół obywateli. Sąd pierwszej instancji uznał, że właśnie z taką sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowej sprawie, a argumentacja zażalenia nie przemawia za zajęciem stanowiska odmiennego. Skoro – czego strona nie zakwestionowała – do dyspozycji rodziny pozostaje miesięcznie kwota 1 961 zł, to zgodzić się należy z Sądem pierwszej instancji, że sytuacja finansowa nie wskazuje na to, by jednorazowe uiszczenie kwoty 500 zł tytułem kosztów sądowych w sprawie stanowiło zbyt duże obciążenie w porównaniu z dochodami i wydatkami korzystającymi z pierwszeństwa zaspokojenia w świetle art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a. (tj. kosztami utrzymania koniecznego) – zwłaszcza że będą to jedyne koszty obciążające skarżącego w przedmiotowym postępowaniu. Argumentacja zażalenia nie przemawia w ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego za zmianą zaskarżonego postanowienia, nie wskazuje też na to, by rozważenie przez Sąd pierwszej instancji zaistnienia przesłanek przyznania prawa pomocy w przypadku skarżącego było nietrafne. W konsekwencji należy uznać, że skarżący nie wykazał, iż spełnia przesłanki do przyznania mu prawa pomocy w szerszym zakresie niż przyznane w zaskarżonym postanowieniu.

Mając powyższe na względzie Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 1 i 2 P.p.s.a. postanowił jak w sentencji.