Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Treść przepisu art. 244 § 1 i 2 k.c., formułującego zasadę numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych w powiązaniu z art. 17 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 968 ze zm.) przesądzają o tym, że użytkownik górniczy nie może być uznany za podmiot, mający interes prawny – w rozumieniu art. 28 k.p.a. – w postępowaniu rozgraniczeniowym

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Monika Nowicka (spr.) Sędziowie: Sędzia NSA Piotr Niczyporuk Sędzia del. WSA Anna Wesołowska Protokolant: starszy asystent sędziego Marta Sikorska po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2024 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej P.W., od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, z dnia 10 września 2020 r. sygn. akt III SA/Gd 522/20, w sprawie ze skargi [...] S.A. z siedzibą w [...], na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku, z dnia 27 lutego 2020 r. nr [...], w przedmiocie umorzenia postępowania rozgraniczeniowego, , uchyla zaskarżony wyrok i oddala skargę;, zasądza od [...] S.A. z siedzibą w [...] na rzecz P.W. kwotę 340 (trzysta czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania, kasacyjnego.,

Wyrokiem z dnia 10 września 2020 r. (sygn. akt III SA/Gd 522/20), Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku – po rozpoznaniu sprawy ze skargi [...] Spółki Akcyjnej z siedzibą w [...] - uchylił decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku z dnia 27 lutego 2020 r. nr [...]oraz utrzymaną przez nią w mocy decyzję Wójta Gminy [...] z dnia 16 października 2019 r. nr [...] w przedmiocie umorzenia postępowania rozgraniczeniowego.

Z motywów zaskarżonego wyroku wynikało, że podstawą dokonanego rozstrzygnięcia, które zostało wydane w postępowaniu administracyjnym, było uznanie, że [...] - Spółka Akcyjna z siedzibą w [...] nie przysługuje status strony postępowania rozgraniczeniowego - w rozumieniu art. 28 k.p.a. w zw. z art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 276 ze zm.). Z uwagi bowiem na treść art. 152 i art. 153 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), przymiot stron postępowania rozgraniczeniowego posiadają tylko te osoby, którym przysługuje cywilnoprawny tytuł do rozgraniczanych nieruchomości, w postaci: prawa własności (współwłasności), wieczystego użytkowania lub innego podmiotowego prawa rzeczowego ograniczonego przysługującego do gruntu w oznaczonym zakresie (np. służebności). Ponadto stronami postępowania rozgraniczeniowego mogą być także osoby, które są samoistnymi posiadaczami nieruchomości, za którymi przemawia domniemanie zgodności posiadania za stanem prawnym (art. 341 k.c.).

Odnosząc więc powyższe do stanu rozpoznawanej sprawy, Kolegium wskazało, że z treści wypisów z ewidencji gruntów, jak i z pozostałych dokumentów znajdujących się w aktach postępowania wynikało, że skarżąca Spółka nie była ani właścicielką, ani użytkownikiem wieczystym żadnej z działek, co do których wszczęte zostało postępowanie rozgraniczeniowe. Legitymowała się jedynie koncesją Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1995 r. nr [...] oraz umową o ustanowienie użytkowania górniczego w celu wydobywania kopaliny wskazanej w koncesji. W dodatku w obu tych dokumentach nie zostały przy tym nawet wskazane działki o określonych we wniosku o rozgraniczenie numerach ewidencyjnych. W dokumentach tych zostało tylko opisane złoże ropy naftowej [...] (granice złoża) poprzez punkty załamania 1-9 określone współrzędnymi prostokątnymi w układzie 1942.

W tej sytuacji Kolegium uznało, że korzystanie z cudzej nieruchomości - w zakresie eksploatacji złoża ropy naftowej - nie przydawało w/w spółce przymiotu interesu prawnego - w rozumieniu art. 28 k.p.a. w zw. z art. 152 i 153 k.c. w zw. z art. 29 ust. 1 i 2 ustawy - Prawo geodezyjne i kartograficzne, dającego podstawę do żądania wszczęcia postępowania rozgraniczeniowego przed organem administracji publicznej lub uczestniczenia w tym postępowaniu. W konsekwencji więc przedmiotowe postępowanie rozgraniczeniowe podlegało umorzeniu na podstawie art. 105 § 1 k.p.a.

Na wyżej przedstawioną decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Gdańsku z dnia 27 lutego 2020 r. [...] Spółka Akcyjna z siedzibą w [...] wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, w której zarzuciła organowi naruszenie: art. 28 k.p.a. w zw. z art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne oraz art. 138 § 1 pkt 1 w zw. z art. 104 i 105 § 1 k.p.a.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Gdańsku wnosiło o jej oddalenie, podtrzymując w całości stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Uchylając – na zasadzie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: "p.p.s.a.") - zaskarżoną decyzję oraz decyzję Wójta Gminy [...] z dnia 16 października 2019 r. nr [...], Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku stwierdził, że skarga zasługiwała na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 276 ze zm.) nie określały wprost kręgu podmiotów legitymowanych do złożenia wniosku o rozgraniczenie. W wyroku zaś z dnia 20 marca 2013 r. ( sygn. akt I OSK 2418/11) Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że również posiadacz samoistny jest podmiotem legitymowanym do zainicjowania tego rodzaju postępowania. W związku z tym Sąd Wojewódzki przytoczył treść: art. 10 ust. 1, 2,3,4 i 5, art. 11, art. 12 ust. 1, art. 16 ust. 1, 2 i 3, art. 17, art. 18 ust. 1, 2 i 3 oraz art. 19 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 968 ze zm.), stwierdzając w konkluzji, że jeśli by przy ponownym rozpoznaniu sprawy okazało się, że złoże, będące przedmiotem użytkowania górniczego, było położone w obrębie granic gruntów, które - według wniosku powinny podlegać rozgraniczeniu - to należałoby uznać, że skarżącej spółce przysługiwał w niniejszej sprawie interes prawny - w rozumieniu art. 28 k.p.a. - uzasadniający jej uprawnienie do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania w tym przedmiocie.

Za takim poglądem, jak kontynuował Sąd, przemawiał bowiem zakres uprawnień użytkownika górniczego, wynikających z powołanych powyżej przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze. W szczególności Sąd podkreślił, iż (cyt.): "Użytkowanie górnicze, pomimo odesłania z art. 17 tej ustawy do przepisów o dzierżawie, należało traktować jako prawo bezwzględne. Przemawiała za tym jego konstrukcja, wyłączająca ingerencję osób drugich. Ustawodawca, określając granice użytkowania górniczego, wskazał na ustawy i umowę. Jednocześnie określił on wyłączność w korzystaniu z przestrzeni, z wyłączeniem innych osób. Owo wyłączenie rozstrzygało więc – zdaniem Sądu Wojewódzkiego - o bezwzględnym charakterze prawa użytkowania górniczego (por. Bartosz Rakoczy (red.), Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz. Warszawa 2015). Ponadto, jak akcentował Sąd - należało też zwrócić uwagę na wynikające z powołanych wyżej przepisów prawo własności obiektów, urządzeń oraz instalacji wzniesionych w tej przestrzeni, aż wreszcie uprawnienie użytkownika górniczego złóż węglowodorów (jak skarżąca spółka) do tego, by żądać wykupu nieruchomości lub jej części położonej w obszarze górniczym, w zakresie niezbędnym do wykonywania zamierzonej działalności". W rezultacie Sąd Wojewódzki przyjął, iż wszystkie wymienione powyżej uprawnienia użytkownika górniczego, wynikające z przepisów Prawa geologicznego i górniczego wymagały, by zakres prawa własności, wyznaczony granicami gruntów w obrębie, których znajdowało się użytkowane złoże został jednoznacznie określony.

Ponadto – w ocenie Sądu – (cyt.) "O trafności powyższego stanowiska zdaje się świadczyć także postępowanie cywilne prowadzone przeciwko skarżącej spółce o wydanie nieruchomości z powództwa jednego z właścicieli gruntów podlegających rozgraniczeniu, zawieszone przez sąd cywilny do czasu zakończenia postępowania rozgraniczeniowego".

Ostatecznie zatem, wskazując na istotne naruszenie przez organy art. 7, 77 § 1 i art. 105 § 1 k.p.a. ( gdyż w postępowaniu administracyjnym nie ustalono czy złoże ropy naftowej, którego użytkownikiem górniczym była skarżąca spółka, zlokalizowane zostało pod powierzchnią nieruchomości podlegających rozgraniczeniu) Sąd Wojewódzki - jak wyżej wspomniano - uchylił decyzje organów obu instancji.

Z tym stanowiskiem nie zgodził P.W., który - zaskarżając powyższy wyrok w całości - zarzucił Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Gdańsku naruszenie :

1. przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. - poprzez uchylenie decyzji organu

a. mimo, że nie nastąpiło mogące mieć wpływ na wynik sprawy naruszenie przez organ przepisów art. 7, art. 77 § 1 i art. 105 § 1 k.p.a.,

b. w oparciu o naruszenie art. 28 k.p.a.;

2. prawa materialnego, a mianowicie: art. 17, 18 i 19 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 968 ze zm. - dalej: p.g.g.) w zw. z art. 152 i 153 k.c. oraz art. 33 ust. 1 i art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz.U. Nr 30, poz. 163 ze zm., dalej: p.g.k.) - przez ich niewłaściwą wykładnię, prowadzącą do uznania, że użytkownik górniczy jest podmiotem uprawnionym rzeczowo do nieruchomości, co czyni go stroną postępowania rozgraniczeniowego na podstawie art. 28 k.p.a., podczas gdy prawidłowa wykładnia powyższych przepisów prowadzi do tezy, że użytkowanie górnicze stanowi prawo podobne do dzierżawy, przy czym dzierżawcy nie przysługuje przymiot strony w postępowaniu rozgraniczeniowym.

Wskazując na powyższe podstawy kasacyjne, P.W. wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ewentualnie – w razie stwierdzenia, że zachodzi w tym przypadku jedynie naruszenie prawa materialnego, rozpoznanie skargi i wydanie wyroku na zasadzie art. 188 p.p.s.a.

Ponadto skarżący wnosił o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W piśmie zaś z dnia 19 listopada 2020 r. skarżący wnosił o rozpoznanie skargi kasacyjnej na rozprawie.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej, jej autor, odwołując się do treści art. 33 ust. 1 Prawa geodezyjnego i kartograficznego oraz przepisów zawartych w księdze drugiej Kodeksu cywilnego, podnosił w szczególności, że prawo do żądania rozgraniczenia należy przypisać: właścicielom nieruchomości, ich użytkownikom wieczystym oraz podmiotom uprawnionym rzeczowo do nieruchomości. Ponadto - zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego - także posiadacz samoistny, a więc podmiot, który rzeczą faktycznie włada tak jak właściciel, może być zaliczony do podmiotów mających prawo żądania wszczęcia postępowania rozgraniczeniowego, ale dopóki istnieje domniemanie, iż jego posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2000 r.(sygn. akt I CKN 431/09).

Ponadto skarżący wprawdzie generalnie zgadzał się ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego, wyrażonym w powołanym przez Sąd Wojewódzki wyroku z dnia 20 marca 2013 r. (sygn. akt I OSK 2418/11), iż wprawdzie - co do zasady - prawo żądania rozgraniczenia służy przede wszystkim właścicielowi nieruchomości, jednakże zarówno w piśmiennictwie, jak i orzecznictwie podmioty mogące domagać się rozgraniczenia traktuje się rozszerzająco, tym niemniej akcentował, że (cyt.): "Istnieje jednak granica owej wykładni rozszerzającej. Za podmioty mające interes prawny w postępowaniu o rozgraniczenie nie uznaje się mianowicie tych między innymi, które dysponują jedynie prawem wynikającym z umowy najmu lub dzierżawy". W związku z tym w uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazywano w tym miejscu na treść art. 17 Prawa górniczego i geologicznego, wywodząc, iż skoro w sprawach nieuregulowanych w w/w ustawie do użytkowania górniczego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące dzierżawy, oznaczało to, że użytkowanie górnicze ani nie stanowiło prawa rzeczowego, ani też nie prowadziło do jego nabycia.

W rezultacie skarżący stał na stanowisku, iż pogląd Kolegium o braku posiadania w niniejszym postępowaniu rozgraniczeniowym interesu prawnego przez uczestniczkę postępowania był prawidłowy.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną, uczestniczka postępowania - [...] S.A. z siedzibą w [...] wnosiła o jej oddalenie wraz z zasądzeniem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

W uzasadnieniu stanowiska uczestniczka postępowania akcentowała, iż użytkownikowi górniczemu przysługuje bardzo szeroki zakres uprawnień i z tego więc powodu prawo użytkowania górniczego winno być traktowane jako prawo bezwzględne. Zdaniem uczestniczki postępowania - przy ocenie charakteru tego prawa - nie powinna mieć znaczenia treść art. 17 Prawa górniczego i geologicznego.

Pismem z dnia 2 marca 2023 r., [...] S.A. z siedzibą w [...] - jako następczyni prawna [...] S.A. z siedzibą w [...] poinformowała, że w dniu 2 listopada 2022 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi dokonał wpisu w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego w zakresie połączenia [...] S.A. z siedzibą w [...] z [...] S.A. z siedzibą w W[...].

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Stosownie do art. 183 § 1 p.p.s.a. (t.j. Dz. U. z 2023, poz. 259), Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod uwagę tylko okoliczności uzasadniające nieważność postępowania, a które to okoliczności w tym przypadku nie zachodziły. Tak więc postępowanie kasacyjne w niniejszej sprawie sprowadzało się wyłącznie do badania zasadności zarzutów kasacyjnych, przytoczonych w w/w skardze.

Zarzuty te zostały oparte na obu podstawach kasacyjnych, wymienionych w art. 174 pkt 1 i 2 p.p.s.a., to jest: na obrazie prawa materialnego, w postaci: błędnej wykładni art. 17, 18 i 19 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze w zw. z art. 152 i 153 k.c. oraz art. 33 ust. 1 i art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne a także na istotnym naruszeniu przepisów postępowania, takich jak: art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. w związku z art. 7, art. 77 § 1 i art. 105 § 1 oraz art. 28 k. p. a. Z uwagi zaś, że rozstrzygające w tym przypadku znaczenie miała wykładnia prawa materialnego, celowym było odniesienie się w pierwszej kolejności do zagadnień materialnoprawnych.

Istota sporu, który zaistniał w niniejszej sprawie - jak słusznie w tym zakresie zauważył Sąd Wojewódzki – sprowadzała się do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy użytkownikowi górniczemu przysługuje interes prawny - w rozumieniu art. 28 k.p.a.- umożliwiający mu zainicjowanie postępowania rozgraniczeniowego i udział w nim

w charakterze strony.

Za takim stanowiskiem opowiedział się Sąd Wojewódzki, wyrażając przy tym pogląd, że użytkowanie górnicze należy traktować jako prawo bezwzględne, gdyż za takim poglądem przemawia konstrukcja tego prawa, w tym szeroki zakres uprawnień użytkownika górniczego.

Stanowisko to popierała uczestniczka postępowania - [...] S.A. z siedzibą w [...], będąca skarżącą w postępowaniu przed Sądem Wojewódzkim (aktualnie [...] S.A. z siedzibą w [...]), natomiast kwestionował je skarżący kasacyjnie – P.W. a z którego poglądem zgadza się skład orzekający.

Zgodnie z art. 12. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze - Dz. U. z 2019 r. poz. 868 (błędnie wskazanym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku oraz w skardze kasacyjnej jako: Dz. U. z 2019 r. poz. 968), w granicach określonych przez ustawy Skarb Państwa, z wyłączeniem innych osób, może korzystać z przedmiotu własności górniczej albo rozporządzać swoim prawem wyłącznie przez ustanowienie użytkowania górniczego.

Po myśli przy tym art. 13 ust. 1 w/w ustawy, ustanowienie użytkowania górniczego następuje w drodze umowy zawartej na piśmie pod rygorem nieważności.

W ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (zwanej dalej: "p.g.g.") ustawodawca unormował z kolei zakres praw i obowiązków stron wspomnianej wyżej umowy, stanowiąc w jej art. 17, że (cyt.): " W sprawach nieuregulowanych w ustawie do użytkowania górniczego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące dzierżawy".

Dodać przy tym trzeba, że także i w innych regulacjach prawnych, zawartych w tej ustawie a związanych (bardziej lub mniej bezpośrednio) z prawem użytkowania górniczego, omawiana ustawa: po pierwsze, odwołuje się do Kodeksu cywilnego (vide: np. art. 11 przewidujący, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie do własności górniczej, a także do rozstrzygania sporów między Skarbem Państwa a właścicielem gruntu, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, a także prawa geodezyjnego i kartograficznego dotyczące nieruchomości gruntowych, w tym ich rozgraniczania), a po drugie, określając wzajemne uprawnienia stron umowy, formułuje je w sposób charakterystyczny dla stron umowy cywilnej. Powyższe – w ocenie składu orzekającego - przesądza więc o tym, że - jak zresztą podnosi się w doktrynie (por. Bartosz Rakoczy (red.), Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz. Warszawa 2015) - użytkowanie górnicze jest instytucją prawa cywilnego. Okoliczność ta zatem przy interpretowaniu treści unormowań zawartych w ustawie Prawo geologiczne i górnicze, dotyczących tego prawa, musi uwzględniać nie tylko regulacje zawarte w w/w/ ustawie ale i w Kodeksie cywilnym. Zgodnie zaś z art. 244 § 1 i 2 k.c., ograniczonymi prawami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu i hipoteka. Przepis ten, zawierając zamknięty katalog ograniczonych praw rzeczowych, tym samym uniemożliwia stronom skuteczne ustanowienie w drodze umowy innego prawa, które miało by charakter bezwzględny. Jednocześnie zawarta w art. 17 p.g.g. regulacja prawna, zgodnie z którą w sprawach nieuregulowanych w w/w ustawie do użytkowania górniczego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące dzierżawy, przesądza o tym, że nie można było twierdzić, iż z treści przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze można byłoby wnosić, że ustawodawca powołał w tym przypadku nowe prawo rzeczowe. Jeśliby by bowiem istotnie taki był zamysł ustawodawcy to nie nakazywałby on w sprawach nieuregulowanych w w/w ustawie odpowiedniego stosowania (do prawa rzeczowego) przepisów kodeksu cywilnego regulującego jedno z praw względnych (dzierżawę).

W związku z powyższym, należy przyjąć, iż chociaż niewątpliwie przyznane użytkownikowi górniczemu uprawnienia są szerokie ( np. art. 16 ust. 1 i 2 p.g.g.) i można odnieść wrażenie, że użytkowanie górnicze przypomina momentami instytucję użytkowania wieczystego, gdyż w obu przypadkach zbieżne jest: po pierwsze, określenie granic użytkowania, co następuje nie tylko poprzez normy prawne, lecz także przez warunki określone w umowie ustanawiającej owo prawo a po drugie, posłużenie się konstrukcją polegającą na tym, że obiekty, urządzenia i instalacje wzniesione w przestrzeni objętej użytkowaniem górniczym, stanowią własność użytkownika (art. 16 ust. 2 p.g.g.), tym niemniej wyżej wskazane podobieństwa obu praw nie mogą jednak przesądzać o tym, że prawo użytkowania górniczego jest prawem rzeczowym. Jak wyżej to bowiem wyjaśniono, w obowiązującym porządku prawnym strony nie mają prawa powołać do życia innego prawa rzeczowego aniżeli takiego, które przewiduje ustawodawca. Ponadto odwołanie się do treści przepisów o dzierżawie, zawartych w w/w akcie prawnym, wbrew stanowisku Sądu Wojewódzkiego i uczestniczki postępowania, też nie mogło być bagatelizowane. Treść przepisu art. 17 p.g.g. wskazuje bowiem wprost, jaki charakter ustawodawca przypisał prawu użytkowania górniczego. Skoro w sprawach nieuregulowanych w ustawie prawo geologiczne i górnicze należało odpowiednio stosować do tego prawa przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące dzierżawy, to tym samym w/w prawo – w konsekwencji - musiało być traktowane jako prawo obligacyjne.

Powyższe miało zaś istotne znaczenie w rozpoznawanej sprawie. Została ona bowiem zainicjowana wnioskiem użytkownika górniczego o dokonanie rozgraniczenia. Rozgraniczenie nieruchomości, czyli ustalenie przebiegu ich granic, następuje zaś wtedy, gdy granice takie nie zostały ustalone, chociażby były niesporne, albo gdy były już ustalone, ale stały się sporne. Postępowanie rozgraniczeniowe regulują w szczególności przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne. Ustawa ta nie zawiera przy tym wprawdzie przepisu, który expressis verbis stanowiłby o tym, kto może wystąpić z wnioskiem o wszczęcie takiego postępowania, ale przepisy tej ustawy wskazują jednak kto jest legitymowanym do bycia stroną w postępowaniu rozgraniczeniowym. Zgodnie bowiem z art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. 2020 r. poz. 276 ze zm. dalej: "p.g.k."), wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast) przeprowadzają rozgraniczenie nieruchomości z urzędu lub na wniosek strony, zaś po myśli art. 33 ust. 1 w/w ustawy, wójt (burmistrz, prezydent miasta) wydaje decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości, jeśli zainteresowani właściciele nieruchomości nie zawarli ugody, a ustalenie przebiegu granicy nastąpiło na podstawie zebranych dowodów lub zgodnego oświadczenia stron. Powyższa regulacja prawna koreluje zresztą z regulacją zawartą w art. 152 i art. 153 k.c. W myśl bowiem art. 152 k.c., właściciele gruntów sąsiadujących obowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych; koszty rozgraniczenia oraz koszty urządzenia i utrzymywania stałych znaków granicznych ponoszą po połowie. Natomiast zgodnie z art. 153 k.c., jeżeli granice gruntów stały się sporne, a stanu prawnego nie można stwierdzić, ustala się granice według ostatniego spokojnego stanu posiadania. Gdyby również takiego stanu nie można było stwierdzić, a postępowanie rozgraniczeniowe nie doprowadziło do ugody między zainteresowanymi, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności; może przy tym przyznać jednemu z właścicieli odpowiednią dopłatę pieniężną.

Jak z powyższych unormowań więc wynika, podmiotami legitymowanymi do udziału w postępowaniu rozgraniczeniowym są – co do zasady - właściciele nieruchomości, których granice nie zostały ustalone, albo stały się sporne. W sprawie o rozgraniczenie chodzi bowiem - w istocie rzeczy - o określenie do jakiej granicy sięga prawo własności nieruchomości sąsiadujących.

Z uwagi na charakter prawa użytkowania wieczystego - jako prawa rzeczowego pośredniego pomiędzy własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi - nie budzi wątpliwości w doktrynie i orzecznictwie, że także użytkownik wieczysty jest legitymowany do udziału w postępowaniu rozgraniczeniowym. Przepisy prawa odnoszące się do użytkowania wieczystego odsyłają bowiem wielokrotnie do odpowiedniego stosowania w tym zakresie przepisów związanych z prawem własności. Uprawnienie takie posiada też beneficjent ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości, gdyż - z mocy art. 251 k.c. - do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

Wprawdzie również - zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2000 r. (sygn. akt I CKN 431/09) - posiadacz samoistny, może być zaliczany do podmiotów mających prawo żądania wszczęcia postępowania rozgraniczeniowego dopóki istnieje domniemanie, iż jego posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym, ale uprawnienie to dotyczy - jak wyżej wspomniano - jedynie posiadacza samoistnego. Zgodnie zaś z art. 336 k.c., posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel. Takiego charakteru nie można zaś z całą pewnością przypisać użytkownikowi górniczemu. Pomimo bowiem, że - w myśl art. 18 ust. 1 p.g.g. - jeżeli cudza nieruchomość lub jej część jest niezbędna do wykonywania działalności regulowanej ustawą, przedsiębiorca może żądać umożliwienia korzystania z tej nieruchomości lub jej części przez czas oznaczony, za wynagrodzeniem oraz – iż na podstawie art. 19 ust. 1 pkt 1 p.g.g. - użytkownik górniczy może żądać wykupu nieruchomości lub jej części położonej w obszarze górniczym, w zakresie niezbędnym do wykonywania zamierzonej działalności, oczywiście nie można mówić, iż włada on nieruchomością jak właściciel.

W świetle zatem tego, co zostało wyżej powiedziane, użytkownik górniczy musi być traktowany jedynie jako posiadacz zależny. Tego rodzaju posiadanie danej nieruchomości nie uprawnia zaś do występowania – w charakterze strony - w postępowaniu rozgraniczeniowym dotyczącym jej granic. Takiego uprawnienia nie przewidują żadne przepisy prawa a ponadto przyjęcie tego rodzaju poglądu prowadziłoby w istocie do przyznania podmiotowi prawa zależnego uprawnień właściwych podmiotowi prawa rzeczowego.

W konkluzji należało przyjąć, że treść przepisu art. 244 § 1 i 2 k.c., formułującego zasadę numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych w powiązaniu z art. 17 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 968 ze zm.) przesądzają o tym, że użytkownik górniczy nie może być uznany za podmiot, mający interes prawny – w rozumieniu art. 28 k.p.a. – w postępowaniu rozgraniczeniowym. W realiach rozpoznawanej sprawy oznaczało to, iż skoro nie można było wskazać przepisu prawa, z którego wynikałoby uprawnienie dla [...] - Spółka Akcyjna z siedzibą w [...] (aktualnie [...] S.A. z siedzibą w [...]) do bycia stroną w przedmiotowym postępowaniu rozgraniczeniowym, to - tym samym - nie można było twierdzić, że w/w uczestniczka postępowania posiadała w tym postępowaniu interes prawny.

Dodać także trzeba, że istnienia tego rodzaju interesu nie można było kreować w oparciu jedynie o okoliczność polegającą na poczynieniu na nieruchomości objętej wnioskiem rozgraniczeniowym określonych nakładów, stanowiących infrastrukturę służącą do wydobycia kopalin. Okoliczności te stanowiły jedynie o interesie faktycznym uczestniczki postępowania w tym postępowaniu a nie o interesie prawnym.

Podobnie fakt, że Sąd Rejonowy w [...] zawiesił postępowanie sądowe, prowadzone pod sygnaturą akt [...] również nie mógł prowadzić do wniosku, że uczestniczka postępowania mogła być uznana w tym przypadku za stronę postępowania rozgraniczeniowego. Wyjaśnić należy, że powyższe postępowanie cywilne toczyło się przeciwko [...] - Spółka Akcyjna z siedzibą w [...] z powództwa Z.C. – jako właściciela nieruchomości o wydanie części nieruchomości położonej w [...] w gminie [...], oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr [...], ujawnionej w księdze wieczystej [...], gdyż - zdaniem powoda – pozwana bezpodstawnie zajmowała część jego nieruchomości. Jak wynika zaś z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sądu Wojewódzkiego, nieporozumienie to powstało z uwagi na to, że granice nieruchomości nie były w tym przypadku ustalone.

W ocenie składu orzekającego, w tego rodzaju sytuacji choć niewątpliwie ustalenie w innym, odrębnym postępowaniu przebiegu granicy nieruchomości powoda mogłoby mieć znaczenie dla procesu o wydanie i uprościłoby ten proces (stąd zresztą Sąd Rejonowy wydał wspomniane wyżej postanowienie o zawieszeniu postępowania), to jednak brak takiego osobnego rozstrzygnięcia co do przebiegu spornej granicy, nie powodował niemożności przeprowadzenia procesu o sygnaturze akt I [...]. Wydanie w nim wyroku uwzględniającego powództwo lub je oddalającego będzie jedynie wymagało przesądzenia w tym procesie kwestii przebiegu granic prawa własności nieruchomości powoda.

W rezultacie zatem, skoro postępowanie objęte wnioskiem uczestniczki postępowania o wszczęcie postępowania rozgraniczeniowego nie dotyczyło interesu prawnego lub obowiązku [...] - Spółka Akcyjna z siedzibą w [...] (aktualnie [...] S.A. z siedzibą w [...]), to umorzenie takiego postępowania – na zasadzie art. 105 § 1 k.p.a. – jako bezprzedmiotowego nie naruszało prawa.

Powyższe w dalszej konsekwencji prowadziło do wniosku, że zarzuty obrazy prawa materialnego, w postaci: art. 28 i art. 105 § 1 k.p.a., art. 33 ust. 1 i art. 30 ust. 1 p.g.k. oraz art. 17, 18 i art. 19 ust. 1 pkt 1 p.g.g. w zw. z art. 152 i 153 k.c. były usprawiedliwione. Okoliczność ta zaś powodowała, iż tym samym zarzuty oparte na przepisach proceduralnych, takich jak: art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. w zw. z art. 7, 77 § 1 k.p.a. stawały się zasadne. Skoro bowiem prowadzone przez organy postępowanie administracyjne było bezprzedmiotowe, czyniło to jednocześnie zbędnym ustalanie, czy złoże ropy naftowej, którego użytkownikiem górniczym była uczestniczka postępowania zlokalizowane zostało pod powierzchnią nieruchomości objętych wnioskiem rozgraniczeniowym.

W tej sytuacji Naczelny Sąd Administracyjny, uznając, że skarga kasacyjną była usprawiedliwiona a jednocześnie istota sprawy była dostatecznie wyjaśniona – z mocy art. 188 w zw. z art. 193 i art. 151 p.p.s.a. – orzekł jak w sentencji.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania oparto na art. 203 pkt 2 p.p.s.a.