Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Bogdan Lubiński po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2012 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia A. W. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 23 kwietnia 2012 r., sygn. akt I SA/Lu 709/11 w zakresie prawa pomocy w zakresie całkowitym w sprawie ze skargi A. W. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w C. z dnia 14 września 2011 r. nr [...] w przedmiocie łącznego zobowiązania pieniężnego za 2011 r. postanawia: 1) uchylić zaskarżone postanowienie w części dotyczącej odmowy zwolnienia strony od kosztów sądowych i zwolnić stronę od ponoszenia tych kosztów, 2) w pozostałym zakresie zażalenie oddalić.

Postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2012 r., sygn. akt I SA/Lu 709/11 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie odmówił A. W. przyznania prawa pomocy w postaci zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia adwokata.

W uzasadnieniu Sąd wskazał, że podane przez skarżącego informacje są sprzeczne, niepełne i budzą wątpliwości co do ich wiarygodności, gdyż:

1) na podstawie dostarczonych przez stronę dokumentów i wyjaśnień trudno w sposób jednoznaczny ustalić rzeczywistą sytuację materialną skarżącego – pomimo wezwania nie nadesłał on do Sądu wyciągów z własnych rachunków bankowych (wyjaśnił jedynie że "nic się na nich nie dzieje"), do akt złożył jedynie wyciągi z rachunku matki, nie wyjaśnił, czy spłaca zaciągnięte długi i w jakiej wysokości, a jeśli tak, to z jakich środków ta spłata jest finansowana, skoro on sam od 2-3 lat nie osiąga żadnych dochodów;

2) niewiarygodne są twierdzenia skarżącego, że nie osiągając żadnych własnych dochodów od 2-3 lat i korzystając jedynie z pomocy matki jest w stanie utrzymać się i w minimalnym choć zakresie ponosić koszty związane z prowadzeniem, lub choćby "podtrzymaniem" działalności, co w przypadku skarżącego wiąże się z utrzymaniem budynków związanych z produkcją ziół, opłaceniem prądu czy gazu na ich ogrzanie, utrzymaniem samochodu. Matka skarżącego jest osobą starszą i schorowaną (zatem część jej dochodów pochłania choćby zakup leków), a finansuje ona wszystkie opłaty związane z utrzymaniem mieszkania, w którym zamieszkuje też skarżący (gaz, prąd czynsz), abonament za telefon oraz spłaca kredyty w PKO BP i Santander Consumer Bank (razem ok. 500 zł + odsetki), opłaca żywność. Nawet więc jeśli pomaga pomimo wszystko finansowo synowi, to z otrzymywanego świadczenia nie byłaby w stanie ponieść dodatkowo tak dużych kosztów;

3) z decyzji organów podatkowych oraz z informacji na podatek od nieruchomości wynika, że w posiadanym gospodarstwie rolnym skarżący posiada budynki, w których prowadzi działalność gospodarczą, między innymi magazyn zbożowy, magazyn nawozowy, w wyjaśnieniu z dnia 31 stycznia 2012 r. wspomina zaś o dachu mieszkania w L., żadnych zaś nieruchomości nie podaje w formularzu PPF w rubryce "majątek – nieruchomości", co utrudnia jednoznaczną ocenę sytuacji majątkowej skarżącego: w formularzu PPF nie podał on też, aby posiadał jakiekolwiek środki transportu, tymczasem w wyjaśnieniach z dnia 31 stycznia 2012 r. wskazuje na wydatki związane z zakupem paliwa do samochodu,

4) skarżący nie dostarczył do Sądu w zasadzie żadnych dokumentów, które dotyczyłyby jego własnej sytuacji majątkowej – żadnych dokumentów związanych z prowadzoną działalnością, z ponoszonymi wydatkami, które w jakikolwiek sposób obrazowałyby jego sytuację finansową, a nie tylko matki, której nawet nie umieszcza w rubryce osób, z którymi wspólnie prowadzi gospodarstwo domowe.

W ocenie WSA, sytuacja przedstawiona przez stronę budzi uzasadnione wątpliwości, ponieważ informacje podane przez nią są niejednokrotnie sprzeczne, niepełne i wybiórczo przedstawione. Strona nie wykazała więc, że nie może ponieść kosztów postępowania sądowoadministracyjnego.

W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżący wniósł o jego uchylenie. Wskazał, że od dłuższego czasu nie osiąga żadnych dochodów z prowadzonego gospodarstwa rolnego i innych źródeł. Posiadanie gospodarstwa rolnego samo w sobie nie jest źródłem dochodu, a jedynie generuje wydatki związane z prowadzeniem go, których od dłuższego czasu nie ponosi, bo go na nie już nie stać. Obecnie nie jest też w stanie obsługiwać swojego zadłużenia wobec dwóch banków, gdyż nie ma żadnych środków, którymi mógłbym spłacać długi. Żona wraz z dziećmi wystosowała do Sądu Rodzinnego w Lublinie pismo, w którym domagała się eksmisji skarżącego z domu w L., a następnie wystąpiła o rozwód. Od zimy podatnik mieszka wspólnie z matką w jej mieszkaniu. Nie mógł dostarczyć Sądowi wszelkich dodatkowych dokumentów i oświadczeń, gdyż z chwilą wyjścia z domu na ul. K. w L. nie wie gdzie większość z nich się znajduje, a spośród tych które są na terenie gospodarstwa w L. w okresie zimowym nie był w stanie wyszukać niczego, czego domagał się od niego Sąd z uwagi na panujące wówczas mrozy.

Skarżący podniósł, że nie posiada żadnych rachunków bankowych poza jednym, na którym nic się nie dzieje, gdyż został zamknięty, czy objęty nakazem komorniczym, nic więc przez ten rachunek nie "przechodzi". Nie spłaca też obecnie swoich długów. Stwierdził, że z emerytury matki jest w stanie utrzymać siebie i ją, opłacać świadczenia, a nawet i płacić za prąd w gospodarstwie rolnym. Matka strony godzi się aby za jej pieniądze nie tylko utrzymywać podatnika (będącego bez środków do życia od 3-4 lat), ale także ponosić koszty niektórych wydatków w jego gospodarstwie.

Podatnik stwierdził, że nie byłby w stanie udźwignąć nawet takich ciężarów finansowych, jak wniesienie opłat sądowych, aby móc przeprowadzić przed Sądem rozprawę i dowieść swoich racji, do czego potrzebna jest mu pomoc adwokata.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 246 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 – zwanej dalej: p.p.s.a.), przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie całkowitym, gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Artykuł 252 p.p.s.a. stawia zaś wymóg, by wniosek o przyznanie prawa pomocy zawierał oświadczenie strony o stanie majątkowym i dochodowym oraz dodatkowo, gdy wniosek składa osoba fizyczna dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenia strony o niezatrudnieniu lub niepozostawaniu w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym.

Wnioskodawca ma więc obowiązek wykazania, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Owe wykazanie polegać więc będzie w rzeczywistości na przedstawieniu w sposób przekonywujący, że uiszczenie kosztów postępowania spowoduje uszczerbek zapewnieniu koniecznego utrzymania dla składającego wniosek i jego rodziny. Jednakże, gdy oświadczenie zawarte we wniosku okaże się być niewystarczające do oceny rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, to zgodnie z art. 255 p.p.s.a strona obowiązana jest złożyć na wezwanie Sądu, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego. Konstrukcja tego przepisu zakłada więc obowiązek współpracy wnioskodawcy z Sądem. Niedopełnienie tego obowiązku może w konsekwencji skutkować niewykazaniem, że strona nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania w rozumieniu art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a. Jest to bowiem rodzaj dodatkowego postępowania dowodowego, w którym Sąd ma możliwość uzupełnienia wniosku oraz określenia w sposób pełny i klarowny stanu majątkowego wnioskodawcy.

Należy również wziąć pod uwagę, że instytucja prawa pomocy jest wyjątkiem od ogólnej reguły ponoszenia przez strony kosztów postępowania związanego z ich udziałem, w związku z tym należy ją stosować wyjątkowo. Wprowadzona została bowiem jako realizacja konstytucyjnej zasady prawa do sądu, dla osób których sytuacja materialna powoduje, że nie mogą one ponieść kosztów postępowania bez uszczerbku w utrzymaniu dla siebie i rodziny.

Konstrukcja art. 255 p.p.s.a. ma więc umacniać wyjątkowość stosowania tej instytucji. Ma zapewnić możliwość zastosowania postępowania uzupełniającego, tak by Sąd mógł wydać orzeczenie w oparciu o zasadę prawdy materialnej. Nie można jednocześnie uczynić zarzutu Sądowi dokonania nieprawidłowej oceny stanu faktycznego, jeżeli strona nie dopełniła ciążącego na niej obowiązku i nie podjęła współpracy z Sądem.

Również należy zwrócić uwagę na obowiązek składania oświadczeń zgodnych z prawdą i wewnętrznie spójnych. Sytuacja bowiem, w której zachodzą rozbieżności pomiędzy poszczególnymi dokumentami lub oświadczeniami, prowadzi do nie możności ustalenia rzeczywistego stanu faktycznego, a w konsekwencji do niewykazania przez stronę, że nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania zgodnie z treścią art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a., co w następstwie musi prowadzić do odmowy przyznania prawa pomocy.

W rozpoznawanej sprawie podatnik wyjaśnił dlaczego nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych, w zażaleniu odniósł się do twierdzeń Sądu pierwszej instancji, a jego argumenty są przekonywujące. Sytuacja skarżącego jest ciężka, utrzymuje się praktycznie z emerytury matki i w związku z tym nie jest w stanie uiścić wpisu sądowego w wysokości 1099 zł. Należy wskazać, że strona skarżąca musi uiścić także wpis w sprawie o sygn. akt I SA/Lu 708/11.

Naczelny Sąd Administracyjny nie uznaje konieczności ustanawiania na obecnym etapie postępowania profesjonalnego pełnomocnika dla strony skarżącej. Sąd nie jest bowiem związany zarzutami i wnioskami skargi i nie może orzec na niekorzyść strony skarżącej, chyba, że stwierdzi naruszenie prawa skutkujące stwierdzeniem nieważności zaskarżonego aktu lub czynności. Sąd bada zasadność skargi niezależnie od obecności pełnomocnika czy skarżących.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 197 § 2 w zw. z art. 188 p.p.s.a., Sąd orzekł jak w sentencji