Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Małgorzata Wolf-Kalamala (sprawozdawca), Sędziowie: NSA Krzysztof Winiarski, del. WSA Jolanta Sokołowska, Protokolant Marta Sarnowiec-Cisłak, po rozpoznaniu w dniu 9 lipca 2015 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej J. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 14 listopada 2012 r. sygn. akt I SA/Gd 1171/11 w sprawie ze skargi J. K. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Gdańsku z dnia 5 września 2011 r. nr [...] w przedmiocie odpowiedzialności osób trzecich za zaległości podatkowe spółki 1) oddala skargę kasacyjną, 2) zasądza od J. K. na rzecz Dyrektora Izby Skarbowej w Gdańsku kwotę 450 (czterysta pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2012 r., sygn. akt I SA/Gd 1171/11, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku oddalił skargę J. K. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Gdańsku z dnia 5 września 2011 r. w przedmiocie odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe spółki.

W uzasadnieniu orzeczenia wyjaśniono, że zaskarżoną decyzją Dyrektor Izby Skarbowej w Gdańsku utrzymał w mocy decyzję Naczelnika [...] Urzędu Skarbowego w G. z dnia 28 grudnia 2010 r. orzekającą o odpowiedzialności skarżącego jako Prezesa Zarządu "A." spółka z o.o. (zwanej dalej: "Spółką") solidarnie ze Spółką za jej zaległość podatkową w podatku dochodowym od osób prawnych za 2004 r. wraz z odsetkami za zwłokę i kosztami egzekucyjnymi.

Organ odwoławczy, wskazując na unormowania zawarte w art. 116 § 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), stwierdził istnienie pozytywnych przesłanek odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe Spółki. Skarżący w dacie upływu terminu płatności przedmiotowego podatku pełnił funkcję prezesa Spółki, zaś egzekucja prowadzona wobec Spółki okazała się w części bezskuteczna.

J. K. nie wykazał również żadnej z przesłanek egzoneracyjnych. Nie złożył bowiem we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki. Wniosek taki został skierowany do sądu dopiero w czerwcu 2005 r. (i zwrócony z uwagi na braki formalne), podczas gdy Spółka zaprzestała regulowania wymagalnych zobowiązań już w listopadzie 2003 r. Skarżący nie wskazał także mienia Spółki, którego egzekucja umożliwiłaby zaspokojenie należności podatkowych w znacznej części. Podał wprawdzie, że Spółka posiadała mienie ruchome w postaci końcówek kolekcji płytek ceramicznych i materiałów wykończeniowych, jednakże egzekucja przeprowadzona z tych ruchomości okazała się skuteczna w niewielkim stopniu. Także egzekucja z wierzytelności przysługujących Spółce oraz z rachunku bankowego doprowadziła jedynie do częściowego zaspokojenia zobowiązań podatkowych (zaspokojona została cześć zaległości z tytułu podatku od towarów i usług za miesiąc luty 2005 r.).

W skardze do sądu administracyjnego J. K. wniósł o uchylenie powyższej decyzji, zarzucając niezbadanie całości złożonego w sprawie materiału dowodowego oraz naruszenie przepisów Ordynacji podatkowej poprzez uznanie, że zaszły okoliczności uzasadniające przyjęcie odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania podatkowe Spółki. Skarżący podniósł, że w sprawie pominięto m. in. przedłożone przez niego wydruki stanów magazynowych, które potwierdzały, że Spółka posiadała majątek. Ponadto argumentował, że jako członek zarządu Spółki był świadomy swoich obowiązków, jednakże nie zdołał podjąć w momencie niewypłacalności niezbędnych starań, by przygotować wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki do właściwego sądu. Stan niewypłacalności Spółki przypadł bowiem na okres kiedy skarżący opuścił szpital z rozpoznaniem raka nerki, a szok wywołany diagnozą oraz załamanie psychiczne uniemożliwiły mu podjęcie przewidzianych działań mających na celu złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki.

W odpowiedzi na skargę Dyrektor Izby Skarbowej w Gdańsku wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w motywach rozstrzygnięcia dokonał analizy zasad odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe spółki, o jakich mowa w art. 116 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej. Przychylając się do stanowiska organu podatkowego, wyjaśnił, że bezsporne na gruncie niniejszej sprawy pozostaje, że termin płatności zobowiązań podatkowych, które przerodziły się w zaległość podatkową, przypadał na okres, kiedy skarżący pełnił funkcję członka zarządu Spółki. Bezskuteczna okazała się również egzekucja prowadzona wobec Spółki. W następstwie prowadzonego postępowania egzekucyjnego zaległości podatkowe zostały zaspokojone jedynie częściowo. W trakcie prowadzonej egzekucji organ egzekucyjny nie ograniczał się do jednego sposobu egzekucji, lecz poszukiwał składników majątkowych mogących stanowić źródło środków pieniężnych na zaspokojenie należności podatkowych. Jak wynika bowiem z akt sprawy w toku prowadzonego w stosunku do majątku Spółki postępowania egzekucyjnego dokonano zajęcia rachunków bankowych Spółki, przeprowadzono egzekucję z ruchomości stanowiących własność Spółki. Ostatecznie, wobec bezskuteczności egzekucji, postępowanie egzekucyjne zostało umorzone postanowieniami z dnia 10 grudnia 2010 r., wydanymi przez Komornika Sądowego Rewiru [...] przy Sądzie Rejonowym w G.

Sąd podkreślił również, iż skarżący nie wskazał jakiegokolwiek mienia Spółki, które realnie umożliwiałoby zaspokojenie zaległości fiskalnych. Z mienia ruchomego wskazanego przez J. K. przeprowadzono bowiem egzekucję, która w niewielkim stopniu okazała się skuteczna (przeprowadzono dwie licytacje, które z uwagi na niewielkie zainteresowanie pozwoliły na zaspokojenie jedynie niewielkiej części zaległości podatkowej).

Odnosząc się do kwestii terminu właściwego do złożenia wniosku o upadłość Spółki, Sąd zwrócił uwagę na regulację zawartą w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.), podnosząc, że dłużnik jest obowiązany nie później, niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Dłużnika uważa się zaś za niewypłacalnego, jeśli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Sąd wyjaśnił następnie, że ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że Spółka oprócz zaległości podatkowych w podatku od osób prawnych za 2004 r., posiadała zaległości w podatku dochodowym od osób prawnych za 2002 r., oraz w podatku od towarów i usług za miesiące październik 2003 r., styczeń - kwiecień 2004 r., sierpień - listopad 2004 r. Biorąc pod uwagę terminy płatności poszczególnych zobowiązań podatkowych (w podatku dochodowym od osób prawnych za 2002 r., dzień 31 marca 2003 r., w podatku od towarów i usług za październik 2003 r., dzień 25 listopada 2003 r.), słusznie – zdaniem Sądu - stwierdzone zostało, że Spółka zaprzestała regulowania swoich zobowiązań podatkowych począwszy od dnia 26 listopada 2003 r. Z tą chwilą Spółka nie uregulowała w ustawowym terminie drugiego z kolei zobowiązania. W konsekwencji Sąd przyjął, że począwszy od tej daty Spółka powinna w 14-dniowym terminie podjąć kroki zmierzające do ogłoszenia upadłości lub wszczęcia postępowania układowego. Tymczasem wniosek o ogłoszenie upadłości złożony został do sądu dopiero w czerwcu 2005 r. Sąd nie uwzględnił przy tym argumentacji skarżącego, że nie ponosi on winy w niezłożeniu wniosków. Czas kiedy J. K. dowiedział się o chorobie i rozpoczął leczenie przypadał na pierwszą połowę 2005 r. Stan choroby uniemożliwiający mu normalne funkcjonowanie wystąpił zatem po upływie ponad roku od chwili, kiedy zaistniał stan uzasadniający złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego.

W skardze kasacyjnej J. K. wniósł o uchylenie powyższego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Zaskarżonemu orzeczeniu, na podstawie art. 174 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.; zwanej dalej: "p.p.s.a."), zarzucono naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 151 p.p.s.a. polegające na oddaleniu przez Sąd skargi na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Gdańsku, podczas gdy decyzja ta została wydana z naruszeniem art. 121 oraz art. 187 § 1 Ordynacji podatkowej, uzasadniającym jej uchylenie ze względu na istotne naruszenie przepisów postępowania, polegające na błędnym ustaleniu przez organy podatkowe stanu faktycznego w zakresie istniejących zaległości podatkowych skarżącego w podatku dochodowym od osób prawnych oraz w podatku od towarów i usług za lata 2002 - 2004 i ustalenia na tej podstawie, iż wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony w niewłaściwym czasie. Dalszą konsekwencją wskazanych uchybień proceduralnych było – zdaniem skarżącego – naruszenie art. 116 § 1 lit. a) i b) Ordynacji podatkowej i błędne uznanie, iż wobec skarżącego nie zachodzą okoliczności wyłączające jego odpowiedzialność jako członka zarządu Spółki za jej zaległości podatkowe.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ podatkowy wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.

Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 183 § 1 zdanie 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny - poza przypadkami nieważności postępowania wymienionymi w art. 183 § 2 p.p.s.a., które w sprawie nie zachodzą - rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej. Oznacza to związanie Sądu kasacyjnego podstawami zaskarżenia oraz zakresem tego zaskarżenia. W konsekwencji Sąd kasacyjny - rozstrzygając w granicach środka odwoławczego - nie jest uprawniony do uzupełniania lub poprawiania podstaw skargi kasacyjnej, czy też samodzielnego formułowania jej zarzutów.

W pierwszym rzędzie należy stwierdzić, że unormowania art. 174 p.p.s.a. wskazują, iż skargę kasacyjną można oprzeć na: naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie (pkt 1) albo naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (pkt 2). Zaś w myśl art. 176 tej ustawy skarga kasacyjna powinna między innymi zawierać przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie.

Przechodząc do merytorycznej oceny skargi kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny zauważa, że zawarto w niej zarzuty zarówno naruszenia prawa materialnego, jak i przepisów postępowania, aczkolwiek autor skargi kasacyjnej wskazał jako jej podstawę jedynie art. 174 pkt 2 p.p.s.a.

W takiej sytuacji w pierwszej kolejności rozpoznaniu podlegają wymienione w skardze zarzuty naruszenia przepisów postępowania tj. art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 121 oraz art. 187 § 1 Ordynacji podatkowej. Dopiero bowiem po przesądzeniu, że stan faktyczny przyjęty przez Sąd pierwszej instancji w zaskarżonym wyroku jest prawidłowy, albo że nie został skutecznie podważony, można przejść do oceny subsumcji danego stanu faktycznego pod zastosowany przez Sąd przepis prawa materialnego.

Naruszenia przepisów postępowania dopatrzył się autor skargi ze względu na niedostrzeżenie naruszeń prawa przez organ, które polegały na błędnym ustaleniu stanu faktycznego w zakresie istniejących zaległości podatkowych strony w podatku dochodowym od osób prawnych oraz w podatku od towarów i usług za lata 2002-2004, co doprowadziło do oddalenia skargi.

Uzasadniając tak sformułowany zarzut, strona argumentowała, że zarówno organ odwoławczy jak i Sąd I instancji nie zbadali okoliczności sprawy "w kierunku spełnienia przez Spółkę zobowiązań podatkowych za lata 2002 do 2004". W uzasadnieniu skargi kasacyjnej strona skarżąca podkreśliła, iż do 2005 r. wszystkie zaległości spółki zostały uregulowane. Poczynione w tym zakresie ustalenia byłyby – jej zdaniem – "podstawą do ustalenia, że skarżący złożył wniosek o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie".

Powyższy zarzut jak i jego uzasadnienie należy uznać za zbyt ogólnikowe i nie zawierające rzeczowej argumentacji. Odwrotnie, w uzasadnieniu wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny w sposób jasny i wyczerpujący wskazał, iż "przeprowadzona (...) egzekucja z mienia ruchomego (...) okazała się w niewielkim stopniu skuteczna, ze sprzedaży ruchomości uzyskano jedynie kwotę 6.691.46 zł, przy czym na poczet wszystkich należności fiskalnych została przekazana jedynie suma 3.342,03 zł (...), przy czym łączne zaległości Spółki wynosiły 278.753,20 zł" (k. 11 uzasadnienia wyroku).

Stronie skarżącej chodzi o braki w ustaleniach stanu fatycznego sprawy, lecz nie wskazała ona jakie dowody uzasadniały jej twierdzenia lub jakim dowodom odmówiono wiarygodności czy też których przeprowadzenia organ odmówił. Trudno zatem przyporządkować obszar uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji do wskazywanych naruszeń art. 122 czy art. 187 § 1 Ordynacji podatkowej, których miałyby dopuścić się organy podatkowe. Zatem takie uzasadnienie zarzutów, jak we wniesionej skardze kasacyjnej, nie mogło odnieść pożądanego przez stronę skutku. Jest to istotne tym bardziej, że nie został podniesiony zarzut naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a., co w konsekwencji oznacza, że uzasadnienie wyroku spełnia wszystkie wymogi formalne określone w tym przepisie. Tak więc za wystarczające i nie wymagające uzupełnienia uznać należy wywody Sądu pierwszej instancji, z których wynika, że "Spółka oprócz zaległości podatkowych w podatku od osób prawnych za 2004 r., posiadała zaległości w podatku dochodowym od osób prawnych za 2002 r. oraz w podatku od towarów i usług za miesiące październik 2003 r., styczeń – kwiecień 2004 r., sierpień – listopad 2004 r." (k. 13 uzasadnienia wyroku).

W tej sytuacji twierdzenie Sądu pierwszej instancji, iż Spółka zaprzestała regulowania swoich zobowiązań podatkowych z końcem roku 2003 r. należy uznać za w pełni uzasadnione. Oznacza to w konsekwencji, iż od tego czasu strona powinna podjąć kroki zmierzające do ogłoszenia upadłości lub wszczęcia postępowania układowego. Tymczasem wniosek o ogłoszenie upadłości (zawierający braki formalne) złożony został w czerwcu 2005 r. Jednocześnie Sąd zasadnie wskazał, iż choroba skarżącego uniemożliwiająca mu normalne funkcjonowanie wystąpiła po upływie roku od chwili, kiedy zaistniał stan uzasadniający złożenie skutecznego wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego.

Autor skargi kasacyjnej utrzymuje następnie, że konsekwencją wskazanych przez niego uchybień proceduralnych było naruszenie przepisu art. 116 § 1 lit. a) i b) Ordynacji podatkowej (zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego). Twierdzi on zdawkowo w uzasadnieniu, że ustalenie, iż spółka złożyła wniosek o upadłość we właściwym terminie wyłączałoby odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania podatkowe spółki.

Odnosząc się do powyższego zarzutu niewłaściwego zastosowania przepisu art. 116 § 1 lit. a) i b) Ordynacji podatkowej wyjaśnić należy, że członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, gdy wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające upadłości (postępowanie układowe) albo, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, bądź też wskaże on mienie, z którego egzekucja jest możliwa.

Organ podatkowy jest w zasadzie zobowiązany wskazać jedynie okoliczności pełnienia obowiązków członka zarządu w czasie powstania zobowiązania podatkowego, które przerodziło się w dochodzoną zaległość podatkową spółki oraz bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce, gdyż ciężar wykazania jakiejkolwiek okoliczności uwalniającej od odpowiedzialności spoczywa na członku zarządu. To jednak nie oznacza przerzucenia na tę osobę ciężaru zaistnienia powyższych przesłanek. Istotne jest wykazanie, że wniosek o upadłość spółki został złożony we właściwym terminie, jaki zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, wynika z art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego.

Wyjaśnić w tym miejscu należy, że art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej nie odwołuje się jednak wprost do terminów wymienionych w Prawie upadłościowym i naprawczym, lecz posługuje się niedookreślonym pojęciem "zgłoszenie wniosku o upadłość lub wszczęcie postępowania układowego we właściwym czasie", co uznać należy za zabieg zamierzony, uzasadniony celem regulacji prawnej zawartej w art. 116 Ordynacji podatkowej. Nie może budzić wątpliwości, iż wskazane unormowanie, ustanawiając subsydiarną odpowiedzialność członków zarządu za zaległości podatkowe, obok odpowiedzialności za nie samej spółki, ma dawać Skarbowi Państwa dodatkową gwarancję uzyskania należnych świadczeń podatkowych, a jego celem jest obciążenie członków zarządu obowiązkiem wyrównania uszczerbku poniesionego w tym zakresie wskutek ich zawinionego działania. Wykładnia zatem omawianego przepisu powinna uwzględniać przede wszystkim funkcję ochrony praw podmiotu uprawnionego do uzyskania należności podatkowych. Funkcja ta jest jednocześnie funkcją postępowania upadłościowego, w szczególności w sytuacji, gdy wiadomo już, że dłużnik nie będzie w stanie zaspokoić wszystkich wierzycieli w całości. Wobec tego w sytuacji, gdy w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej ustawodawca posłużył się terminem elastycznym, stwierdzić należy, że przy ustalaniu właściwego czasu na zgłoszenie wniosku o upadłość w rozumieniu tego przepisu nie należy mechanicznie przenosić terminu wskazanego w Prawie upadłościowym i naprawczym, ale w warunkach konkretnej sprawy oceniać samo zaistnienie przesłanek zgłoszenia wniosku o upadłość, jak i to, że z punktu widzenia realizacji celu postępowania upadłościowego i art. 116 Ordynacji podatkowej wniosek o upadłość powinien być zgłoszony w takim czasie, żeby wszyscy wierzyciele mieli możliwość uzyskania równomiernego, chociażby częściowego, zaspokojenia z majątku spółki. Odpowiedzialność za zrealizowanie tego celu spoczywa na członkach zarządu spółki, oni są bowiem uprawnieni i zobowiązani do kontrolowania stanu finansów i majątku spółki oraz do zgłoszenia wniosku o upadłość lub otwarcie postępowania układowego, gdy zachodzą do tego podstawy. Członek zarządu spółki z należytą starannością powinien zadbać o ochronę interesów wszystkich wierzycieli zagrożonych stanem niewypłacalności spółki i nie dopuścić, aby niektórzy z wierzycieli zostali zaspokojeni ze szkodą dla innych.

O braku zawinienia członka zarządu można byłoby zatem mówić, gdyby wykazane zostało, że uczynił on ze swej strony wszystko, by nie dopuścić do zniweczenia celu postępowania upadłościowego poprzez stworzenie sytuacji, w której niektórzy wierzyciele są zaspokajani kosztem innych.

Tymczasem w niniejszej sprawie zaległości podatkowe istniały już od 2002 roku (w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych) i generowane były też w kolejnych latach, toteż zupełnie niezrozumiałe są prezentowane przez stronę w skardze kasacyjnej twierdzenia o "uregulowaniu wszystkich zobowiązań do momentu ogłoszenia upadłości tj. do 2005 r.". Prawidłowo Wojewódzki Sąd Administracyjny przyjął, że biorąc pod uwagę terminy płatności poszczególnych zobowiązań podatkowych (w podatku dochodowym od osób prawnych za 2002 r. – termin płatności to 31 marzec 2003, zaś w podatku od towarów i usług za październik 2003 r. to dzień 25 listopada 2003 r.), Spółka zaprzestała regulowania swoich zobowiązań z dniem 26 listopada 2003 r.

Podkreślić więc należy, że aby uniknąć odpowiedzialności, członkowie zarządu spółek kapitałowych powinni dopilnować wszelkich rozliczeń podatkowych pod kątem ich zgodności z prawem. Prawidłowe prowadzenie spraw podatkowych wiąże się z brakiem zaległości podatkowych po stronie spółki i uchroni członków zarządu przed odpowiedzialnością. W trakcie pełnienia funkcji członkowie zarządu powinni, w miarę możliwości, kontrolować stan finansowy spółki, tak aby we właściwym momencie złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszcząć postępowanie układowe.

Złożony w niniejszej sprawie w czerwcu 2005 r. nieskuteczny wniosek o ogłoszenie upadłości – nie może uwolnić skarżącego od odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe Spółki. Skoro wniosek taki został zwrócony przez sąd, z powodu nieuzupełnienia braków formalnych, to nie wywołuje on żadnych skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z wniesieniem wniosku.

W tej sytuacji trafny jest pogląd Sądu pierwszej instancji, że w niniejszej sprawie zaistniały wszystkie przesłanki pozytywne warunkujące odpowiedzialność członka zarządu, a skarżący nie wykazał, aby brak złożenia wniosku o ogłoszeniu upadłości lub wszczęcie postępowania układowego nastąpił bez jego winy.

Z uwagi na powyższe, Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 184 p.p.s.a. O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 204 pkt 1 p.p.s.a., a także § 14 ust. 2 pkt 2 lit. a) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 49 ze zm.).