Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący - Sędzia NSA Andrzej Jagiełło, Sędzia NSA Jerzy Płusa (sprawozdawca), Sędzia WSA (del.) Marta Waksmundzka- Karasińska, Protokolant Bernadetta Pręgowska, po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2018 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach działającego z upoważnienia Ministra Finansów od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 25 października 2016 r. sygn. akt I SA/Łd 725/16 w sprawie ze skargi M. sp. z o.o. z siedzibą w L. na interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach działającego z upoważnienia Ministra Finansów z dnia 13 kwietnia 2016 r. nr IBPB-1-2/4510-166/16/MW w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych 1) oddala skargę kasacyjną, 2) zasądza od Szefa Krajowej Administracji Skarbowej na rzecz M. sp. z o.o. z siedzibą w L. kwotę 240 (słownie: dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 25 października 2016 r. sygn. akt I SA/Łd 725/16 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi, po rozpoznaniu skargi M. sp. z o.o. z siedzibą w L. (dalej jako "Spółka"), uchylił interpretację indywidualną Ministra Finansów (organ upoważniony - Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach) z dnia 13 kwietnia 2016 r. w przedmiocie podatku dochodowego od osób prawnych.

Przedstawiając w uzasadnieniu wyroku stan sprawy Sąd pierwszej instancji podał, że Spółka zwróciła się z wnioskiem o wydanie indywidualnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie ustalenia, czy w przedstawionym stanie faktycznym transakcja nabycia przez nią od wspólników A, B, C i D udziałów spółek "M", "F", "H" i "V" w formie wkładu niepieniężnego przeznaczonego w całości na podwyższenie kapitału zakładowego Spółki, za który Spółka przekazała wspólnikom własne udziały, stanowi transakcję wymiany udziałów określoną w art. 12 ust. 4d ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 851, z późn. zm.) - powoływanej dalej jako "u.p.d.o.p.", a w konsekwencji po stronie Spółki nie powstaje przychód do opodatkowania z tytułu tej transakcji.

We wniosku został opisany następujący stan faktyczny.

Wnioskodawca jest Spółką posiadającą siedzibę i zarząd w Polsce oraz podlegającą obowiązkowi podatkowemu w Polsce od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania. Spółka nabyła 100% udziałów spółek z o.o. (dalej jako "Spółka M", "Spółka F", "Spółka H" oraz "Spółka V"). Spółki te są spółkami z o.o. z siedzibą w Polsce, podlegającymi opodatkowaniu w Polsce od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania.

Udziałowcami Spółek M, F i H na moment transakcji było czterech wspólników - osoby fizyczne posiadające miejsce zamieszkania w Polsce i podlegające w Polsce opodatkowaniu od całości dochodów, bez względu na miejsce ich uzyskania (dalej jako "wspólnik A", "wspólnik B", "wspólnik C" i "wspólnik D"). Udziałowcami Spółki V były dwie z czterech ww. osób fizycznych, tj. wspólnik A oraz wspólnik C. W ramach pierwszej transakcji udziałowcy Spółki M, F i H dokonali jednoczesnego wniesienia (tzn. dokonanego w ramach jednej czynności prawnej) wkładu niepieniężnego w postaci udziałów Spółki M, F i H do Spółki. Następnie, w ramach kolejnej (późniejszej) transakcji, wspólnicy Spółki V dokonali jednoczesnego wniesienia wkładu niepieniężnego w postaci udziałów Spółki V do Spółki. Obie transakcje miały miejsce w 2015 r. Na moment wnoszenia wkładów procentowy udział poszczególnych wspólników w spółkach z o. o. przedstawiał się następująco:

• w Spółce M: wspólnik A - 40% udziałów; wspólnik B - 20% udziałów; wspólnik C - 20 % udziałów; wspólnik D - 20% udziałów;

• w Spółce H: wspólnik A - 24% udziałów; wspólnik B - 26% udziałów; wspólnik C – 24 % udziałów; wspólnik D - 26% udziałów;

• w Spółce F: wspólnik A - 26% udziałów; wspólnik B - 24% udziałów; wspólnik C-26 % udziałów; wspólnik D - 24% udziałów;

• w Spółce V: wspólnik A - 50% udziałów; wspólnik C - 50% udziałów.

Spółka wyjaśniła, że wskazane procenty udziałów zostały zaokrąglone do pełnych punktów procentowych. Wartość wkładów została ustalona według wartości rynkowej z dnia wniesienia. W wyniku wniesienia wkładów zwiększony został kapitał zakładowy Spółki o wartość rynkową wniesionych udziałów poszczególnych spółek z o.o. Jednocześnie Spółka wydała udziały w podwyższonym kapitale zakładowym na rzecz udziałowców Spółki M, F, H oraz V. Wartość nominalna wydanych udziałów równa była wartości rynkowej przedmiotu wkładu z dnia wniesienia. W zamian za wniesione udziały Spółka wyemitowała nowe udziały, które zostały przekazane dotychczasowym udziałowcom Spółki M, F, H oraz V. Spółka nie dokonała na rzecz udziałowców żadnej zapłaty/dopłaty w gotówce. W następstwie ww. czynności, Spółka uzyskała bezwzględną większość praw głosu w Spółce M (100% udziałów), Spółce F (100% udziałów), Spółce H (100% udziałów) i Spółce V (100% udziałów). Tym samym, po wniesieniu udziałów Spółek M, F, H i V Spółka stała się jedynym udziałowcem tych spółek.

W związku z powyższym Spółka zadała następujące pytanie.

Czy w przedstawionym stanie faktycznym, transakcja nabycia od wspólników A, B, C i D udziałów Spółek M, F, H i V w formie wkładu niepieniężnego przeznaczonego w całości na podwyższenie kapitału zakładowego Spółki, za który Spółka przekazała wspólnikom własne udziały, stanowi transakcję wymiany udziałów określoną w art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p., a w konsekwencji po stronie Spółki nie powstaje przychód do opodatkowania z tytułu tej transakcji?

Przedstawiając własne stanowisko w sprawie Spółka stwierdziła, że transakcja nabycia od wspólników A, B, C i D udziałów Spółek M, F, H i V w formie wkładu niepieniężnego przeznaczonego w całości na podwyższenie kapitału zakładowego Spółki, za który Spółka przekazała wspólnikom własne udziały, stanowi transakcję wymiany udziałów określoną w art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p., a w konsekwencji po stronie Spółki nie powstaje przychód do opodatkowania z tytułu tej transakcji.

We wskazanej na wstępie interpretacji Minister Finansów uznał stanowisko Spółki w zakresie:

- ustalenia, czy transakcja nabycia przez Spółkę od wspólników A, B, C i D udziałów Spółek M, F, H i V w formie wkładu niepieniężnego przeznaczonego w całości na podwyższenie kapitału zakładowego Spółki, za który Spółka przekazała wspólnikom własne udziały, nie spowoduje powstania po stronie Spółki przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych - za prawidłowe,

- możliwości zastosowania podstawy prawnej, tj. art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. - za nieprawidłowe.

W motywach rozstrzygnięcia Minister Finansów podał, że nie można zgodzić się ze stanowiskiem Spółki, jakoby w niniejszej sprawie doszło do transakcji wymiany udziałów. Wyjaśnił, że z art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. wynika, iż efekt w postaci wymiany udziałów (akcji) dotyczy sytuacji, gdy wspólnik innej spółki wniesie do spółki (jako wkład niepieniężny przeznaczony w całości lub w części na podwyższenie kapitału zakładowego spółki nabywającej) udziały bądź akcje, a spółka wraz z nabytymi udziałami (akcjami) uzyska bądź zwiększy bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) są nabywane. W świetle powyższego stwierdził, że z analizowanego opisu stanu faktycznego nie wynika, by przez samodzielne wniesienie przez któregokolwiek ze wspólników udziałów posiadanych w Spółkach M, H, F i V, spółka nabywająca uzyskała bezwzględną większość praw głosu w spółkach, których udziały zostały nabyte, gdyż żaden z ww. wspólników na moment przeprowadzenia transakcji nie dysponował większością udziałów w żadnej z ww. spółek.

W skierowanej do Sądu skardze Spółka zarzuciła zaskarżonej interpretacji naruszenie art. 12 ust. 4d w zw. z art. 12 ust. 11 i art. 12 ust. 12 u.p.d.o.p.

Sąd pierwszej instancji uzasadniając wydane rozstrzygnięcie odwołał się na wstępie do treści art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. Przyjął, że stanowisku Ministra Finansów zaprezentowanemu w zaskarżonej interpretacji przeczą wyniki wykładni systemowej wewnętrznej, bowiem zgodnie z art. 12 ust. 12 u.p.d.o.p. przepis ust. 4d stosuje się również w przypadku dokonania więcej niż jednej transakcji nabycia udziałów (akcji), przeprowadzonych w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy liczonych począwszy od miesiąca, w którym nastąpiło pierwsze ich nabycie, jeżeli w wyniku tych transakcji są spełnione warunki określone w tym przepisie.

Zdaniem Sądu, wskazany przepis pozwala zastosować regulację wynikającą z art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. do dokonania więcej niż jednej transakcji nabycia udziałów i wbrew poglądowi Ministra Finansów literalne brzmienie tego przepisu nie ogranicza jego zastosowanie do nabycia udziałów od jednego wspólnika w ramach kilku transakcji.

Sąd podkreślił, że potwierdzenie takiej wykładni wynika także z uzasadnienia projektu ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1328), zgodnie z którym wprowadza się regulację mającą na celu dookreślenie zakresu podmiotowego zwolnienia oraz wskazanie, iż spełnienie warunków dotyczących transakcji wymiany udziałów można oceniać przez pryzmat grupy wspólników, o ile transakcje wymiany udziałów, które doprowadziły do spełnienia warunków korzystania ze zwolnienia, nastąpiły w okresie 6 miesięcy poprzedzających uzyskanie bezwzględnej większości praw głosów w spółce, której udziały (akcje) są nabywane. Sąd zaznaczył też, że w projekcie tym wskazano, iż dokonana zmiana brzmienia art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. polegająca na zastąpieniu liczby mnogiej "wspólników" liczbą pojedynczą "wspólnika" ma charakter redakcyjny.

Zatem za nieuprawniony i wadliwy Sąd uznał przedstawiony przez Ministra Finansów pogląd, że zastosowanie przez prawodawcę w art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. zwrotu "spółka nabywa od wspólnika innej spółki udziały", a więc liczby pojedynczej w odniesieniu do "wspólnika" oznacza, że transakcja spełniająca wskazane w tym przepisie warunki dotyczyć może nabycia udziałów od jednego wspólnika w ramach kilku transakcji, a nie nabycia udziałów od kilku wspólników w ramach transakcji z nimi zawieranych. W ocenie Sądu, takie stanowisko jest sprzeczne zarówno z rezultatami wykładni systemowej przepisów u.p.d.o.p., jak i z ogólnymi zasadami określonymi w Dyrektywie 2009/133/WE, a tym samym celem dostosowania polskich przepisów do przepisów unijnych.

W skardze kasacyjnej Minister Rozwoju i Finansów, działając przez swojego pełnomocnika, zaskarżył wyrok w całości. Zaskarżonemu wyrokowi na podstawie art. 174 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718, z późn. zm.) - powoływanej dalej jako "P.p.s.a.", zarzucił naruszenie art. 12 ust. 4d w zw. z art. 12 ust. 12 u.p.d.o.p., poprzez ich błędną wykładnię i w konsekwencji uznanie, że zastosowanie przez prawodawcę w art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. zwrotu "spółka nabywa od wspólnika innej spółki udziały", a więc liczby pojedynczej w odniesieniu do "wspólnika" oznacza, że transakcja spełniająca wskazane w tym przepisie warunki dotyczyć może nabycia udziałów od kilku wspólników w ramach transakcji z nimi zawieranych, a nie nabycia udziałów od jednego wspólnika w ramach kilku transakcji.

W ocenie Ministra Rozwoju i Finansów, prawidłowa wykładnia art. 12 ust. 4d i art. 12 ust. 12 u.p.d.o.p. wskazuje, że neutralna podatkowo wymiana udziałów ma miejsce w przypadku nabycia od pojedynczego wspólnika innej spółki udziałów (akcji) tej spółki, jeżeli w wyniku nabycia od tego wspólnika spółka nabywająca uzyska bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) są nabywane, albo posiadając bezwzględną większość praw głosu w innej spółce, zwiększa ilość udziałów (akcji) w tej spółce. Sytuacja każdego ze wspólników powinna być oceniana osobno, nawet gdy wniesienie udziałów (akcji), jako wkładu niepieniężnego następuje jednocześnie w ramach jednej transakcji. W celu oceny skutków podatkowych wymiany udziałów w odniesieniu do danego wspólnika, nie uwzględnia się transakcji dotyczących wniesienia udziałów (akcji), jako wkładu niepieniężnego do spółki nabywającej dokonane przez innych wspólników.

Na tej podstawie Minister Rozwoju i Finansów wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, rozpoznanie skargi i jej oddalenie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną Spółka wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw, wobec czego podlega oddaleniu.

Skargą kasacyjną zaskarżono wyrok Sądu pierwszej instancji, w którym Sąd ten - w kontekście przedstawionego przez Spółkę stanu faktycznego - uznał, że regulacja z art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p., w którym mowa jest wprawdzie o "wspólniku", a nie o "wspólnikach", dotyczyć może także nabycia udziałów od kilku wspólników spółki w ramach kilku transakcji, a nie nabycia od jednego wspólnika w ramach transakcji z nim zawieranych.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, stanowisko Sądu pierwszej instancji zasługuje na akceptację. Wypada odnotować, że zagadnienie to było już przedmiotem rozważań Naczelnego Sądu Administracyjnego i jest obecnie jednolicie postrzegane zarówno na tle regulacji z art. 12 ust. 4d i ust 12 u.p.d.o.p. (por. np. wyroki NSA z dnia: 5 czerwca 2018 r. sygn. akt II FSK 1595/16; 26 czerwca 2018 r. sygn. akt II FSK 1722/16), jak i analogicznej regulacji ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.) -powoływanej dalej jako "u.p.d.o.f.", zawartej w jej art. 24 ust. 8a-8c (por. np. wyroki NSA z dnia: 14 sierpnia 2018 r. sygn. akt II FSK 2148/16; 27 września 2018 r. sygn. akt II FSK 2446/16; 10 października 2018 r. sygn. akt II FSK 753/18).

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela wyrażony w tych wyrokach pogląd, co uzasadnia odwołanie się do przytoczonej tam argumentacji.

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 5 czerwca 2018 r. sygn. akt II FSK 1495/16, celem ustawodawcy przy konstruowaniu przepisów dotyczących wymiany udziałów było nieopodatkowywanie samej transakcji wymiany udziałów, przy jednoczesnym odroczeniu momentu zaliczania w poczet kosztów uzyskania przychodów wydatków na nabycie (objęcie) udziałów (akcji) spółek zbywanych (wnoszonych) w drodze tejże transakcji. Tymczasem, wykładnia przyjęta przez Ministra Finansów zrównuje wysokość kosztów uzyskania przychodów z tytułu zbycia udziałów, które powstają na skutek zwykłej transakcji zbycia udziałów, do tych, które powstają na gruncie transakcji wymiany udziałów.

Wypada przypomnieć, że zgodnie z art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. (w brzmieniu mającym zastosowanie do stanu faktycznego przedstawionego we wniosku Spółki), jeżeli spółka nabywa od wspólnika innej spółki udziały (akcje) tej innej spółki oraz w zamian za udziały (akcje) tej innej spółki przekazuje jej wspólnikowi własne udziały (akcje) albo w zamian za udziały (akcje) tej innej spółki przekazuje wspólnikowi tej innej spółki własne udziały (akcje) wraz z zapłatą w gotówce w wysokości nie wyższej niż 10% wartości nominalnej własnych udziałów (akcji), a w przypadku braku wartości nominalnej - wartości rynkowej tych udziałów (akcji), oraz jeżeli w wyniku nabycia: (1) spółka nabywająca uzyska bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) są nabywane, albo (2) spółka nabywająca, posiadająca bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) są nabywane, zwiększa ilość udziałów (akcji) w tej spółce - to do przychodów nie zalicza się wartości udziałów (akcji) przekazanych wspólnikowi tej innej spółki oraz wartości udziałów (akcji) nabytych przez spółkę, pod warunkiem, że podmioty biorące udział w tej transakcji podlegają w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego opodatkowaniu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągnięcia (wymiana udziałów).

Przepis ten został dodany przez art. 2 pkt 2 lit. b) ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 93, poz. 894) zmieniającej u.p.d.o.p. z dniem przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej. Następnie, został zmieniony przez art. 1 pkt 8 lit. h) ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. (Dz. U. Nr 217, poz. 1589) zmieniającej u.p.d.o.p. z dniem 1 stycznia 2007 r. oraz przez art. 2 pkt 5 lit. b) ustawy z dnia 25 listopada 2010 r. (Dz. U. Nr 226, poz. 1478) zmieniającej u.p.d.o.p. z dniem 1 stycznia 2011 r.

Celem wprowadzenia regulacji zwalniającej od opodatkowania dochód powstający z operacji wymiany udziałów (akcji) była konieczność dostosowania przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych do postanowień zawartych w Dyrektywie Rady 90/434/EWG z dnia 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, wydzieleń, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów dotyczących spółek różnych Państw Członkowskich oraz przeniesienia statutowej siedziby SE lub SCE pomiędzy Państwami Członkowskimi (Dz. U. UE. 1990 r. L 225, s. 1, z późn. zm.). Kolejne nowelizacje art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. były spowodowane koniecznością dostosowania do zmieniających się w tym zakresie przepisów unijnych, w tym do obecnie obowiązującej Dyrektywy Rady 2009/133/WE z dnia 19 października 2009 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, podziałów przez wydzielenie, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów dotyczących spółek różnych państw członkowskich oraz przeniesienia statutowej siedziby SE lub SCE z jednego państwa członkowskiego do innego państwa członkowskiego (Dz. U. UE. 2009 r. L 310, s. 34). Aktualne brzmienie przepisu jest wynikiem nowelizacji wprowadzonej z dniem 1 stycznia 2015 r. na mocy art. 1 pkt 8 lit. g) ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r. poz. 1328).

Ponadto, pkt 2 preambuły Dyrektywy stanowi, że łączenia, podziały, podziały przez wydzielenie, wnoszenie aktywów, wymiana udziałów dotyczące spółek różnych państw członkowskich mogą być niezbędne w celu stworzenia we Wspólnocie warunków właściwych dla rynku wewnętrznego i w celu zapewnienia w ten sposób skutecznego funkcjonowania takiego rynku wewnętrznego. Takie czynności nie powinny być hamowane przez ograniczenia, niekorzystne warunki lub zniekształcenia wynikające w szczególności z przepisów podatkowych państw członkowskich. W tym celu niezbędne jest w odniesieniu do takich czynności zapewnienie reguł podatkowych, które są neutralne z punktu widzenia konkurencji, aby umożliwić przedsiębiorstwom dostosowanie się do wymagań rynku wewnętrznego, zwiększyć ich produktywność i poprawić ich siłę konkurencyjną na poziomie międzynarodowym. Z kolei pkt 5 preambuły przewiduje, że wspólny system podatkowy powinien zapobiegać nakładaniu podatku w związku z łączeniem, podziałami, podziałami przez wydzielenie, wnoszeniem aktywów lub wymianą udziałów, chroniąc jednocześnie interesy finansowe państwa członkowskiego właściwego dla spółki przekazującej lub nabywanej. Zgodnie natomiast z art. 2 pkt e) Dyrektywy, wymiana udziałów oznacza czynność, w wyniku której spółka nabywa udziały w kapitale innej spółki, uzyskując w ten sposób większość praw głosu w tej spółce lub posiadając taką większość praw głosu, nabywa dalsze udziały, w zamian za wyemitowane na rzecz akcjonariuszy tej ostatniej spółki w zamian za ich papiery wartościowe, papierów wartościowych swojej spółki, jak również, jeżeli ma to zastosowanie, wypłatę gotówkową nieprzekraczającą 10% wartości nominalnej lub, w przypadku braku wartości nominalnej, księgowej wartości nominalnej tych papierów wartościowych.

Przepisów Dyrektywy nie można wprawdzie stosować wprost do opisanego we wniosku stanu faktycznego, gdyż - zgodnie z art. 1 - stosuje się ją w odniesieniu do wymiany udziałów, w które zaangażowane są spółki z co najmniej dwóch państw członkowskich, a wniosek, na podstawie którego wydana została zaskarżona interpretacja tego rodzaju sytuacji nie dotyczy, bowiem obie spółki mają siedzibę na terenie Polski to, jak podkreśla się w przywoływanym orzecznictwie Naczelnego Sąd Administracyjnego, skoro przepis dotyczący zasad opodatkowania wymiany udziałów w u.p.d.o.p. został wprowadzony w ramach implementacji Dyrektywy oraz innych przepisów unijnych i co do zasady miał dotyczyć transakcji z udziałem innego podmiotu z kraju członkowskiego, to nie może powodować dyskryminacji stron analogicznych transakcji mających siedzibę w kraju. Dlatego też uprawnione jest stwierdzenie, że zasady określone w przepisach Dyrektyw, w tym wynikające z ich preambuły, powinny mieć również zastosowanie do transakcji krajowych.

Trafne jest zatem stanowisko Sądu pierwszej instancji, że transakcja, do której odnoszą się przepisy Dyrektywy, nie może być dzielona na poszczególne czynności przeniesienia przez poszczególnych udziałowców/akcjonariuszy posiadanych udziałów/akcji na spółkę kapitałową, ale powinna być oceniana jako całościowa transakcja zawiązania spółki lub transakcja podwyższenia jej kapitału zakładowego. To wynik tej właśnie transakcji dotyczący uzyskania większości praw głosu przez spółkę nabywającą przesądza o zastosowaniu zwolnienia podatkowego w odniesieniu do udziałowców/akcjonariuszy w związku z objęciem przez nich udziałów/akcji spółki. Należy przy tym zauważyć, że przywołany przepis Dyrektywy przewiduje też, że w zamian za uzyskanie większości praw głosu spółka nabywająca wydaje udziały "akcjonariuszom", nie zaś "akcjonariuszowi".

W orzecznictwie sądowoadministracyjnym, na tle analogicznego przepisu zawartego w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych wskazuje się, że zarówno przepisy Dyrektywy, jak i regulacje zawarte w art. 24 ust. 8a u.p.d.o.f. gwarantują neutralność podatkową, co ma ułatwiać spółce nabywającej udziały (akcje) od udziałowców innej spółki koncentrację praw głosu (a więc z reguły i kapitału) w tej innej spółce a równocześnie umożliwiać podwyższanie własnego kapitału zakładowego poprzez wydawanie nowych udziałów (emisję akcji), obejmowanych (nabywanych) przez dotychczasowych udziałowców tej innej spółki. Przy wykładni tych przepisów należy więc mieć na uwadze te właśnie cele przyświecające nowej regulacji prawnej. Jeżeli zatem spółka nabywająca osiąga te cele, poprzez wymianę własnych udziałów (akcji) na udziały wspólników innej spółki i równocześnie, uzyskując w tej innej spółce większość praw głosu albo posiadając już taką większość, zwiększa ilość udziałów w tej innej spółce, wtedy "do przychodów nie zalicza się wartości udziałów (akcji) przekazanych udziałowcom (akcjonariuszom) tej innej spółki oraz wartości udziałów (akcji) nabytych przez spółkę" - przy spełnieniu dodatkowych warunków wymienionych w art. 24 ust. 8a u.p.d.o.f. Z przepisu tego wynika więc symetria praw udziałowców tej innej spółki i spółki nabywającej udziały - jeżeli więc spółka nabywająca uzyskuje w związku z dokonaniem transakcji ten przywilej podatkowy (niezaliczanie do przychodu wymienionych wartości), to z takiego samego przywileju korzysta druga strona transakcji, czyli udziałowiec tej innej spółki (por. wyroki NSA z dnia: 6 lutego 2014 r. sygn. akt II FSK 69/13; 26 marca 2014 r. sygn. akt II FSK 1018/12). Ponadto, w przywoływanych na wstępie wyrokach Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że pomimo obecnego użycia przez ustawodawcę w omawianym przepisie określenia "wspólnik" w liczbie pojedynczej, z art. 24 ust. 8c u.p.d.o.f. wynika, że cel w postaci uzyskania większości głosów w spółce, której udziały (akcje) są wnoszone, może być osiągnięty w postaci kilku transakcji, oddzielonych od siebie czasowo w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy. O ile przed tą zmianą powyższego terminu z liczby mnogiej na pojedynczą czynność kilku wspólników musiała być jednoczesna (tzn. być wynikiem jednej umowy czy uchwały), o tyle obecnie każdy z nich może dokonywać jej pojedynczo, jednakże dla uzyskania preferencji podatkowej cel w postaci osiągnięcia lub utrwalenia pozycji dominującej przez spółkę nabywającą, musi być zrealizowany w określonym przedziale czasowym.

Jakkolwiek należy zgodzić się z poglądem, że na gruncie prawa podatkowego przyjmuje się pierwszeństwo dyrektyw językowych wykładni, to jak podkreślono w uzasadnieniu uchwały siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 marca 2011 r. sygn. akt II FPS 8/10, w procesie wykładni prawa interpretatorowi nie wolno całkowicie ignorować wykładni systemowej lub funkcjonalnej poprzez ograniczenie się wyłącznie do wykładni językowej pojedynczego przepisu. Może się bowiem okazać, że sens przepisu, który wydaje się językowo jasny, okaże się wątpliwy, gdy go skonfrontujemy z innymi przepisami lub weźmiemy pod uwagę cel regulacji prawnej. Jednym z najmocniejszych argumentów o poprawności interpretacji jest okoliczność, że wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna dają zgodny wynik (por. postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 2007 r. sygn. akt I KZP 6/07; postanowienie NSA z dnia 9 kwietnia 2009 r. sygn. akt II FSK 1885/07; wyroki NSA z dnia: 19 listopada 2008 r. sygn. akt II FSK 976/08; 2 lutego 2010 r. sygn. akt II FSK 1319/08; 2 marca 2010 r. sygn. akt II FSK 1553/08 oraz wypowiedzi doktryny: M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2010, s. 291 i n.). Należy jednak zastrzec, że w odniesieniu do materii ulg i zwolnień, zarówno orzecznictwo (wyrok NSA z dnia 30 czerwca 2004 r. sygn. akt FSK 188/0), jak i doktryna (B. Brzeziński, Szkice z wykładni prawa podatkowego. Gdańsk 2002 r., s 81-88 ) wskazują na możliwość odejścia od tej zasady, gdy przemawiają za tym względy racjonalności i cele pozafiskalne.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, stanowisku prezentowanemu przez Ministra Finansów przeczy także brzmienie art. 12 ust. 12 u.p.d.o.p., gdyż pozwala ono zastosować regulację wynikającą z art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. do więcej niż jednej transakcji nabycia udziałów, a - wbrew poglądowi Ministra Finansów - literalne brzmienie tego przepisu nie ogranicza jego zastosowania do nabycia udziałów tylko od jednego wspólnika w ramach kilku transakcji.

W świetle powyższych uwag stwierdzić należy, że Minister Finansów wydając zaskarżoną interpretację, dokonał błędnej wykładni art. 12 ust. 4d u.p.d.o.p. uznając, że na tle przedstawionego stanu faktycznego przepis ten nie znajdzie zastosowania.

W tym stanie sprawy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 P.p.s.a. skargę kasacyjną oddalił.

O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 209 w zw. z art. 204 pkt 2 i art. 205 § 2 P.p.s.a.