Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA: Bogusław Dauter po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 2015 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia R. M. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 września 2014 r., sygn. akt III SA/Wa 892/14 w przedmiocie prawa pomocy w zakresie częściowym w sprawie ze skargi R. M. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 29 grudnia 2014 r. o nr [...] w przedmiocie zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2005 r. postanawia oddalić zażalenie.

1. Postanowieniem z 11 września 2014 r., III SA/Wa 892/14, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił przyznania prawa pomocy R. M.

Uzasadniając powyższe rozstrzygnięcie sąd pierwszej instancji wskazał, że skarżącą wystąpiła w niniejszej sprawie z wnioskiem o przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych. W uzasadnieniu przedmiotowego wniosku skarżąca wskazała, iż obecnie nie pracuje, nie posiada też żadnych dochodów ani majątku. Wedle relacji skarżącej, straciła ona mieszkanie, które zajmowała dotychczas wraz z dziećmi, gdyż właściciele sprzedali je i aktualnie nie ma ona stałego miejsca zamieszkania. Powyższe doprowadziło do tego, że dzieci Skarżącej ją opuściły. Młodsza córka przebywa z ojcem, zaś starsza usamodzielniła się i sprawuje opiekę nad niepełnosprawnym bratem. Skarżąca wskazała też, że dotychczas źródłem jej utrzymania były środki pochodzące z pomocy państwa, tj. renta syna, zasiłek dla niepełnosprawnych oraz alimenty. Jednakże obecnie skarżąca już nie otrzymuje tych świadczeń.

Następnie w wykonaniu wezwania referendarza sądowego do nadesłania dodatkowych informacji dotyczących jej stanu majątkowego oraz dochodów, skarżąca w piśmie z 27 czerwca 2014 r. wyjaśniła, że źródłem jej utrzymania jest pomoc rodziny, znajomych i ludzi dobrej woli. Skarżąca dostaje od nich jedzenie, zaś ubrań i innych rzeczy nie kupuje od prawie roku. Skarżąca nie jest zarejestrowana jako bezrobotna, gdyż zaginęła dokumentacja potrzebna do odtworzenia okresów jej poprzedniego zatrudnienia. Aktualnie skarżąca pomieszkuje u rodziny i znajomych, w różnych miejscach. Nie korzysta z żadnych form pomocy społecznej. Skarżąca wskazała, iż jej synowi odmówiono prawa do renty socjalnej i renty rodzinnej, zaś zasiłek pielęgnacyjny przysługiwał mu do dnia 31 lipca 2013 r. Skarżąca wyjaśniła także, że świadczenie z funduszu alimentacyjnego przyznane dla jej młodszej córki przysługiwało do dnia 30 września 2013 r. Z uwagi na fakt jej zamieszkania z ojcem skarżąca nie składała wniosku o wypłatę tego świadczenia. Skarżąca nie otrzymuje także zasiłku rodzinnego na najmłodszą córkę. Nie posiada rachunku bankowego. Wynagrodzenie dla pełnomocnika w wysokości 500 zł zostało wypłacone na początku sprawy. Pozostała kwota jest uzależniona od pomyślnego jej wyniku. Skarżąca załączyła też do przedmiotowego pisma decyzje w sprawie świadczeń.

Postanowieniem z 8 lipca 2014 r. referendarz sądowy Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie odmówił skarżącej przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.

Pismem z 18 lipca 2014 r., uzupełnionym pismem z 6 sierpnia 2014 r., skarżąca złożyła sprzeciw od powyższego orzeczenia referendarza sądowego, wskazując w uzasadnieniu iż nie zgadza się z dokonaną przez referendarza sądowego oceną jej wniosku o przyznanie prawa pomocy. Skarżąca w swoim sprzeciwie odniosła się do zastrzeżeń jakie referendarz sądowy podniósł odnośnie udokumentowania jej obecnej sytuacji materialnej. Skarżąca wskazała, iż znajduje się obecnie w takiej sytuacji finansowej, która uniemożliwia jej poniesienie kosztów sądowych w niniejszej sprawie. Skarżąca nie posiada stałego miejsca zamieszkania. Sytuacja ta nie pozwala też jej wykonywać prawidłowo obowiązków rodzicielskich. Skarżąca wskazała też, że nie chce ujawniać tożsamości oraz adresów osób u których zamieszkuje. Otrzymuje ona od nich pomoc żywnościową, w zamian za co służy im pomocą w przygotowaniu posiłków, sprzątaniu czy też praniu.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że co prawda skarżąca w toku całego postępowania w przedmiocie jej wniosku o przyznanie prawa pomocy udzielała za pośrednictwem swojego pełnomocnika odpowiedzi na kierowane do niej wezwania, jednakże przekazywane przez nią informacje w ocenie sądu nie pozwalają dokonać pełnej oceny aktualnej sytuacji finansowej skarżącej. Wątpliwości sądu budzi bowiem fakt, iż przy wskazywanej przez skarżącą bardzo trudnej sytuacji rodzinnej i materialnej, nie korzysta ona z żadnych form pomocy społecznej, mimo iż wcześniej środki pochodzące z pomocy państwa stanowiły główne źródło jej utrzymania. Skarżąca wskazuje natomiast, iż źródłem jej obecnego utrzymania jest pomoc innych osób, której z różnych względów nie potrafi ona jednak bliżej określić. Z tego względu sąd nie miał wystarczających podstaw do uznania jej oświadczeń i twierdzeń za uprawdopodobnione.

Powyższe sprawia, że informacje przedstawione przez skarżącą są niewystarczające do wydania korzystnego dla niej rozstrzygnięcia, gdyż nie przedstawiają całościowego obrazu jej sytuacji finansowej. W konsekwencji sąd uznał, iż skarżąca nie wykazała, że z uwagi na tę właśnie sytuację wymaga wsparcia finansowego ze strony Skarbu Państwa w zakresie prowadzonego postępowania sądowego.

2. W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżąca zarzuciła naruszenie art. 246 §1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, dalej jako: "P.p.s.a.") polegające na nieprzyznaniu prawa pomocy w sytuacji gdy strona nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

3. Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Instytucja prawa pomocy stanowi wyjątek od zasady przewidzianej w art. 199 P.p.s.a., zgodnie z którą strony samodzielnie ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Stosownie do art. 243 § 1 i art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a., przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym osobie fizycznej następuje gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Celem instytucji prawa pomocy, która w istocie oznacza dofinansowanie strony postępowania przez Skarb Państwa, jest zagwarantowanie prawa do sądu osobom najuboższym (w tym również osobom prawnym oraz innym jednostkom organizacyjnym), znajdującym się w wyjątkowo złej sytuacji materialnej, które całkowicie nie są w stanie wygospodarować środków na pokrycie kosztów związanych z dochodzeniem swych praw przed sądem. Poza tego rodzaju wypadkami strony postępowania sądowoadministracyjnego muszą samodzielnie ponieść ciężar uiszczenia kosztów sądowych oraz ewentualnie wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika. W razie pojawienia się wątpliwości co do przedstawionych na formularzu danych, bądź jeśli okażą się one niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych, sąd administracyjny może na podstawie art. 255 P.p.s.a. wezwać stronę do złożenia dodatkowych oświadczeń lub przedłożenia dokumentów źródłowych dotyczących stanu majątkowego i dochodów. Ciężar dowodu wykazania okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy spoczywa na stronie składającej wniosek o jego przyznanie. Oznacza to, że powinna ona poczynić wszelkie kroki mające na celu uprawdopodobnienie tych okoliczności. W przeciwnym razie strona musi się liczyć z negatywnymi dla siebie konsekwencjami braku wykazania przesłanek z art. 246 § 2 P.p.s.a.

Biorąc pod uwagę powyższe Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, iż skarżąca nie wykazała, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania. Należy podkreślić, że skarżącą wezwano do przedstawienia dodatkowych informacji, przedstawiających jej sytuację finansową. Pomimo tego nie udzieliła wszystkich informacji, które mogłyby zostać ocenione przez sąd pierwszej instancji w kontekście spełnienia przesłanek określonych w art. 246 § 1 P.p.s.a. Skoro skarżąca uchyliła się od tego obowiązku to w efekcie sąd pierwszej instancji nie mógł rozstrzygnąć sprawy inaczej niż oddalić wniosek o przyznanie prawa pomocy. W orzecznictwie sądów administracyjnych oraz w literaturze dotyczącej tego zagadnienia przyjęty został pogląd, podzielany w pełni przez Sąd orzekający w niniejszej sprawie, że niedopełnienie, nawet w części, obowiązku złożenia przez stronę dodatkowego oświadczenia uzasadnia oddalenie wniosku o przyznanie prawa pomocy. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowej sprawie. Należy więc uznać, że przedstawione przez skarżącą argumenty w żaden sposób nie mogły wyjaśnić wątpliwości, jakie powstały w toku rozpatrywania jej wniosku o przyznanie prawa pomocy. Należy podzielić stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, że strona uniemożliwiła dokonanie wszechstronnej i właściwej oceny jej rzeczywistej sytuacji finansowej. Brak właściwego wykonania wezwania skutkować musiał odmową przyznania wnioskowanego prawa pomocy, wobec niewykazania, że w sprawie zachodzą okoliczności, o jakich mowa w art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a.

W zażaleniu skarżąca wskazuje na okoliczność przyznania jej prawa pomocy w innych sprawach. Okoliczność ta nie może sama w sobie decydować o przyznaniu prawa pomocy w niniejszej sprawie. W niniejszej sprawie pojawiły się bowiem okoliczności, które nie zostały przez skarżącą wyjaśnione. Tym samym, należało przyznać rację sądowi pierwszej instancji, że wątpliwości co do sytuacji majątkowej skarżącej, przedstawionej w toku postępowania prowadzonego w zakresie przyznania prawa pomocy, uniemożliwiały uwzględnienie złożonego wniosku. Z uwagi na brak przedstawienia pełnej informacji o sytuacji majątkowej skarżącej sąd nie mógł ocenić czy nastąpiła zmiana w sytuacji majątkowej skarżącej. Nie można więc było w sprawie odstąpić od reguły ustanowionej w art. 199 P.p.s.a., zgodnie z którą strony ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

W tej sytuacji, wobec braku podstaw do uwzględnienia zażalenia, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 2 P.p.s.a., orzekł jak w sentencji.