Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia WSA (del.) Teresa Randak po rozpoznaniu w dniu 7 stycznia 2014 r., na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia E. W., na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 15 października 2013 r., sygn. akt I SA/Łd 542/13 w zakresie odmowy przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym w sprawie ze skargi E. W. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Ł. z dnia 5 marca 2013 r., nr [...] w przedmiocie: ustalenia zobowiązania podatkowego w podatku od spadków i darowizn postanawia oddalić zażalenie.

1. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi postanowieniem z dnia 15 października 2013 r., sygn. akt I SA/Łd 542/13 odmówił E. W. – dalej określanej zamiennie "skarżąca" lub "wnioskodawczyni" – przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym.

2. Jak wskazał WSA w Łodzi z uzasadnienia wniosku oraz przedłożonych dokumentów wynikało, że wnioskodawczyni samodzielnie prowadzi gospodarstwo domowe, którego źródłem dochodu jest jej emerytura w wysokości 1025 zł netto. Skarżąca jest właścicielką mieszkania o powierzchni 34 m2 oraz działki letniskowej o powierzchni 1.060 m2, oraz skromnych oszczędności, których kwoty nie wskazała podając jedynie, że przeznacza je na wyżywienie. Wnioskodawczyni zamieszkuje w mieszkaniu komunalnym, za które czynsz wynosi ok. 1000 zł do tego dochodzą inne świadczenia (prąd, gaz, Internet, telefon) w łącznej kwocie ok. 240 zł. Nadto skarżąca ponosi wydatki z tytułu opłat podatku od nieruchomości oraz energii elektrycznej za działkę ok. 37 zł miesięcznie, spłaca kredyt bankowy na wymianę okna w kuchni, którego rata wynosi 73 zł miesięcznie oraz opłaca ubezpieczenie 13-letniego auta w wysokości ok. 42 zł miesięcznie. Dalej, Sąd I instancji wskazał, że w 2012 roku wnioskodawczyni nabyła w spadku poza wskazanymi nieruchomościami o wartości ok. 180.000 zł także jednostki uczestnictwa w Funduszu Arka i Quercus o łącznej wartości ok. 58.000 zł. Zgodnie z oświadczeniem skarżącej wystąpiła ona o ich wykup, którego cena była niekorzystna z uwagi na kryzys finansowy. Z otrzymanych środków po potrąceniu podatku dochodowego wnioskodawczyni zabezpieczyła kwotę 50.000 zł na zapłatę podatku do spadków, resztę oszczędności przeznaczyła na spłatę długów oraz co miesiąc z oszczędności tych opłaca swoje wyżywienie.

3. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi odmawiając przyznania skarżącej prawa pomocy podkreślił, że prawo pomocy jest szczególną instytucją postępowania przed sądami administracyjnymi, która ma na celu zagwarantowanie konstytucyjnego prawa do sądu osobom, które nie są w stanie samodzielnie ponieść kosztów postępowania sądowego. Stanowi ono realizację uprawnień wynikających z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Konwencji o ochronie prawa człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 roku (Dz. U. z 1993 roku, Nr 61, poz. 284 ze zm.).

Dalej wskazał, że przepis art. 244 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo postępowania przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 z późn. zm. – dalej określanej zamiennie skrótem "p.p.s.a.") stanowi, że prawo pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Przesłanki przyznania pomocy osobie fizycznej określa przepis art. 246 § 1 p.p.s.a. Istotne przy tym jest, iż na wnoszącym o przyznanie prawa pomocy spoczywa ciężar dowodu, że znajduje się w sytuacji uprawniającej do skorzystania z prawa pomocy. Uznanie oświadczenia za wystarczające dla przyznania prawa pomocy we wskazanym zakresie należy do Sądu, przy czym ocena sytuacji materialnej nie sprowadza się tylko do stwierdzenia, że skarżący uzyskuje lub nie uzyskuje dochodów, ale również polega na zbadaniu, czy posiada on majątek oraz czy posiada obiektywnie rozumianą zdolność do zdobycia potrzebnych środków finansowych. Sąd I instancji podniósł ponadto, że udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym jest formą dofinansowania z budżetu państwa i przez to powinno się sprowadzać do wypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe. Pomoc finansowa ze strony Państwa przysługiwać będzie jedynie podmiotom, które nie mogą - z powodów od siebie niezależnych - pozyskać środków koniecznych do prowadzenia postępowania sądowego (postanowienie NSA z dnia 16 kwietnia 2008 r. sygn. akt II OZ 326/08 opubl. CBOIS). Badając zasadność wniosku o przyznanie prawa pomocy sąd winien mieć na uwadze, że instytucja prawa pomocy stanowi wyjątek od zasady ponoszenia kosztów postępowania sądowoadministracyjnego wyrażonej w art. 199 p.p.s.a.

4. W ocenie Sądu I instancji, wniosek skarżącej nie sprostał przesłankom przyznania prawa pomocy. Co prawda źródłem utrzymania skarżącej jest emerytura w wysokości 1.025 zł netto miesięcznie, przy stałych miesięcznych wydatkach w wysokości 1.250 zł, to skarżąca jest właścicielem majątku nieruchomego w postaci: mieszkania o powierzchni 34 m2, oraz działki o powierzchni ok. 1.060 m2, a także 13 letniego samochodu marki DAEWOO Lanos. Sąd wskazał ponadto, że skarżąca – pomimo wezwania – nie ujawniła kwoty posiadanych oszczędności podając jedynie, że z kwoty tej zabezpieczyła 50.000 zł z przeznaczeniem na sporny w niniejszej sprawie podatek od spadku, resztę zaś skromnych oszczędności przeznacza na bieżące utrzymanie, a odziedziczony majątek nieformalnie przekazała dzieciom.

W konsekwencji, Sąd stwierdził, że w 2012 roku wnioskodawczyni uzyskała tytułem spadku majątek o wartości blisko 240.000, co z pewnością winno pozwolić na wygospodarowanie sumy potrzebnej na uiszczenie wpisu w niniejszej sprawie.

5. W złożonym do Naczelnego Sądu Administracyjnego zażaleniu, strona skarżąca oprócz kwestii związanych z decyzją wymiarową podniosła, że nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem Sądu I instancji, które – w jej ocenie – pozbawia ją prawa do sądu. Wniosła o przyznanie je prawa pomocy w zakresie "umorzenia kosztów sądowych", gdyż jak podkreśliła "finanse" to dla niej "najbardziej problematyczna kwestia". Przyznała ponadto, że koncentruje się na realizacji woli zmarłego spadkodawcy i że ważniejsze dla niej są zobowiązania cywilnoprawne niż obowiązki publicznoprawne. Uznała także, że nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania sądowego, a pieniądze otrzymane od spadkodawcy uznała za środki na "dożywocie". W ocenie skarżącej jedynym możliwym sposobem pokrycia wpisu sądowego byłoby zaciągnięcie kredytu, gdyż propozycja jego "odpracowania" nie została rozważona. Skarżąca wniosła o zmianę lub uchylenie zaskarżonego postanowienia.

6. Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje:

6.1. Zażalenie jest bezzasadne.

6.2. Zgodnie z art. 246 § 1 p.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie radcy prawnego bądź adwokata z urzędu jest odstępstwem od ogólnej reguły ponoszenia przez strony kosztów postępowania samodzielnie (art. 199 p.p.s.a.), a także zasady powszechnego i równego partycypowania w daninach publicznych, do których zalicza się wszelkie opłaty sądowe, wyrażonej w art. 84 Konstytucji RP. Udzielenie stronie prawa pomocy jest formą dofinansowania jej z budżetu państwa w sytuacji wystąpienia uzasadnionych powodów do przerzucenia ciężaru dotyczącego danej osoby na współobywateli i powinno mieć miejsce tylko w okolicznościach, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście obiektywnie niemożliwe ze względu na wyjątkowo trudną sytuację materialną, jak ma to miejsce m.in. - zgodnie z orzecznictwem sądowym - w przypadku osoby bezrobotnej bez prawa do zasiłku mającej na utrzymaniu dzieci. Skarżąca prowadzi natomiast jednoosobowe gospodarstwo domowe i całość uzyskanego stałego miesięcznego dochodu przeznacza na zaspokojenie własnych potrzeb.

Wykazanie występowania okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy oznacza, że ciężar udowodnienia tego faktu spoczywa na wnioskującym. Skarżąca nie przedstawiła natomiast wszystkich możliwych dokumentów na poparcie twierdzeń co do wysokości ponoszonych wydatków i uzyskiwanych dochodów, wskutek czego ocenianie stanu majątkowego mogło się odbyć tylko w zakresie częściowym, co - w obliczu braku możliwości kompleksowej oceny sytuacji majątkowej wnioskującej o przyznanie prawa pomocy - nie upoważnia sądu do uwzględnienia wniosku. Z jednej bowiem strony skarżąca wskazała, że otrzymuje emeryturę w wysokości 1.025 zł netto miesięcznie, z drugiej że jej wydatki kształtują się na poziomie 1,250 zł miesięcznie. Oczywistym jest, że wydatkowanie większej kwoty niż uzyskiwane dochody wskazuje bądź na posiadanie "innego" źródła ich finansowania bądź też na posiadaniu środków finansowych, których strona nie chce ujawnić z przyczyn znanych tylko stronie. W realiach niniejszej sprawy wniosek taki jest tym bardziej uzasadniony, że skarżąca na wezwanie Sądu I instancji z dnia 13 sierpnia 2013 r. dotyczące m.in. udokumentowania wysokości posiadanych oszczędności udzieliła odpowiedzi uchylającej się od możliwości jej weryfikacji, wskazując że z tytułu wykupu odziedziczonych jednostek uczestnictwa w Funduszu Arka i Quercus (o łącznej wartości 58.000 zł) odłożyła kwotę 50.000 zł na zapłatę podatku od spadków, spłaciła długi oraz finansuje comiesięcznie zakup żywności. Tak udzielona odpowiedź nie czyniła zadość wezwaniu Sądu, gdyż Sąd I instancji nie otrzymał odpowiedzi na postawione pytanie tj. na stan posiadanych przez skarżącą oszczędności. Dodając do tego fakt, że skarżąca w 2012 r. odziedziczyła po zmarłym przyjacielu/konkubencie majątek o łącznej wartości około 240.000 zł, uznać należy za prawidłowe stanowisko Sądu I instancji, że wnioskująca nie wykazała istnienie przesłanek określonych w art. 246 § 1 p.p.s.a., warunkujących przyznanie jej prawa pomocy. Konstatacja ta jest o tyle uzasadniona, że skarżąca po pierwsze posiada znaczny majątek, po drugie zaś nie wykazała posiadanych oszczędności, które z pewnością posiada, skoro sama przyznaje, że finansuje z nich wydatki na żywność.

6.3. Przyjdzie zaakcentować, że oceniając sytuację materialną strony sąd bada nie tylko jej dochody, ale również czy posiada ona obiektywnie rozumianą zdolność do zdobycia potrzebnych środków finansowych. Nałożenie na sąd takiego zadania prowadzi na gruncie rozpatrywanej sprawy do wniosków dwojakiego rodzaju.

Przede wszystkim, zgodnie z utrwalonym generalnym poglądem orzecznictwa w rozpatrywanym zakresie, strona będąca osobą fizyczną powinna partycypować w kosztach postępowania, jeżeli dysponuje jakimikolwiek stałym miesięcznym dochodem (w przypadku skarżącej emerytura) lub wolnym od obciążeń majątkiem, który może przynosić potencjalne pożytki, jak również służyć jako zabezpieczenie pożyczki czy kredytu, jeśli brak jest bieżących środków finansowych na ponoszenie określonych wydatków związanych z postępowaniem. Posiadanie wolnego od obciążeń prawami osób trzecich majątku, szczególnie nieruchomości, w zasadzie wyklucza możliwość zwolnienia od kosztów sądowych. Skarżąca posiada taki majątek co pozwala na wykorzystywanie go jako potencjalnego źródła przychodu.

Drugą natomiast konsekwencją poczynionych powyżej uwag jest to, że osoba ubiegająca się o prawo pomocy powinna wcześniej poczynić oszczędności we własnych wydatkach do granic zabezpieczenia koniecznego do swojego utrzymania. Dopiero gdyby okazało się, że zgromadzenie w ten sposób jakiejkolwiek kwoty nie jest możliwe albo oszczędności poczynione w ten sposób okazały się niewystarczające, może zwrócić się o przeniesienie ciężaru kosztów postępowania na współobywateli - zależnie od sytuacji - w zakresie całkowitym bądź też częściowym. W przedmiotowej sprawie nie było możliwe ustalenie jakim dokładnie majątkiem dysponuje skarżąca, skoro nie ujawniła wysokości posiadanych oszczędności.

6.4. Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że w przedmiotowej sprawie Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił, że skarżąca nie wykazała, że spełniła przesłanki art. 246 § 1 p.p.s.a. Spełnienie ich jest warunkiem sine gua non przyznania prawa pomocy czy to w całkowitym czy w częściowym zakresie.

Analizując sytuację finansową skarżącej nie sposób, zdaniem Sądu przyjąć, że poniesienie kosztów sądowych w wysokości 1.362 zł, spowoduje znaczący uszczerbek uniemożliwiający zapewnienie jej minimum warunków socjalnych. Osiągany comiesięczny stały dochód (z tytułu świadczenia emerytalnego), oszczędności (w nieznanej/niewykazanej wysokości) oraz posiadany majątek (mieszkanie oraz nieruchomość) uzasadnionym czynią wniosek, że skarżąca nie spełnia warunków wymienionych w art. 246 §1 p.p.s.a., a zatem przyznania jej prawa pomocy de facto naruszałoby wskazany przepis.

6.5. W sprawie wiadomym jest również, że skarżąca spłaca kredyt w wysokości 73 zł miesięcznie, a to oznacza, że wykazała zdolność kredytową. Fakt ten, w opinii Naczelnego Sądu Administracyjnego, dodatkowo potwierdza słuszność stanowiska Sądu I instancji, a to z tej przyczyny, że zobowiązania prywatne nie mogą korzystać z priorytetu a w konsekwencji stanowić przyczynę przeniesienia na Skarb Państwa ciężaru ponoszenia kosztów powstałych z tytułu prowadzonego postępowania sądowego.

W ocenie Sądu brak jest podstaw do przyjęcia, że prywatne zobowiązanie skarżącej może mieć pierwszeństwo przed jej zobowiązaniami publicznoprawnymi. W konsekwencji tego Sąd nie znalazł żadnego uzasadnienia dla przyjęcia jakoby budżet państwa miał w całości kredytować skarżącą, skoro może ona we własnym zakresie, z posiadanych środków, uiścić wpis sądowy.

6.6. Wobec powyższego Naczelny Sąd Administracyjny, nie dostrzegając by przy wydaniu zaskarżonego orzeczenia doszło do naruszenia prawa, oddalił zażalenie na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 2 p.p.s.a.