Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Andrzej Skoczylas (spr.) Sędzia NSA Małgorzata Rysz Sędzia del. WSA Sylwester Miziołek Protokolant asystent sędziego Nina Pruk po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2017 r. na rozprawie w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej J. B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 14 października 2015 r. sygn. akt II SA/Go 344/15 w sprawie ze skargi J. B. na decyzję Zarządu Województwa Lubuskiego z dnia [...] marca 2015 r. nr [...] w przedmiocie odpowiedzialności członka zarządu z tytułu zwrotu dofinansowania 1. oddala skargę kasacyjną; 2. odstępuje od zasądzenia od J. B. na rzecz Zarządu Województwa Lubuskiego kosztów postępowania kasacyjnego w całości.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z 14 października 2015 r., sygn. akt II SA/Go 344/15, oddalił skargę J. B. na decyzję Zarządu Województwa Lubuskiego z dnia [...] marca 2015 r. w przedmiocie określenia odpowiedzialności członka zarządu solidarnie ze spółką z tytułu zwrotu dofinansowania oraz przyznał od Skarbu Państwa - WSA w Gorzowie Wielkopolskim na rzecz radcy prawnego M. I. kwotę 240 zł powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z urzędu.

I

Sąd pierwszej instancji orzekał w następującym stanie faktycznym.

Decyzją z dnia [...] sierpnia 2014 r. Zarząd Województwa Lubuskiego określił odpowiedzialność J. B., jako prezesa zarządu "[...]" sp. z o.o., w wysokości 655.137,92 zł, z tytułu zwrotu dofinansowania przyznanego umową o dofinansowanie projektu "[...]" wraz z odsetkami określonymi jak dla zaległości podatkowych.

W uzasadnieniu organ wskazał, że "[...]" sp. z o.o. na podstawie procedury konkursowej naboru wniosków o dofinansowanie w ramach Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego podpisała [...] października 2009 r. umowę o dofinansowanie projektu "[...]" ze środków Unii Europejskiej i budżetu państwa. Po podpisaniu umowy zobowiązany złożył wniosek o wypłacenie zaliczki w kwocie 664.208,73 zł. Wniosek ten został pozytywnie zweryfikowany, a dyspozycję wypłaty zrealizowano [...] października 2009 r.

W dniu [...] lipca 2010 r. Zarząd Województwa Lubuskiego rozwiązał umowę o dofinansowanie projektu ze względu na przedstawienie przez zobowiązanego do refundacji dokumentów finansowych poświadczających wydatkowanie środków za prace, które nie zostały wykonane, w celu otrzymania środków publicznych. Zgodnie z § 17 ust. 3 umowy powyższe skutkowało koniecznością zwrotu wszystkich dotychczas przekazanych środków. W konsekwencji decyzją z dnia [...] kwietnia 2011 r. Zarząd Województwa Lubuskiego zażądał zwrotu dofinansowania. Po rozpatrzeniu wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, decyzją z dnia [...] lipca 2011 r. organ ten utrzymał w mocy powyższą decyzję.

Postanowieniem z [...] marca 2013 r. komornik sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne przeciwko "E." sp. z o.o. wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji. W uzasadnieniu komornik sądowy podał, że dotychczasowa egzekucja z wierzytelności oraz z rachunków bankowych okazała się bezskuteczna. Według oświadczenia prezesa zarządu spółki J. B., zajęte protokołem samochody zostały odebrane przez policję. Prezes nie wskazał miejsca położenia pojazdów. J. B. ponadto oświadczył, że spółka nie prowadzi już działalności, nie zatrudnia pracowników, nie posiada żadnych dochodów ani wierzytelności. Komornik sądowy ponadto ustalił, że spółka nie posiada majątku ruchomego o wartości pozwalającej na pokrycie kosztów egzekucyjnych oraz nie jest właścicielem innych pojazdów mechanicznych. Zarządzeniem z dnia [...] marca 2013 r. zwrócono wierzycielowi tytuł wykonawczy z dnia [...].10.2011 r.

Po ustaleniu, że spółka nie jest w stanie upadłości, że prezes zarządu J. B. nie wskazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie jej zaległości w znacznej części, a także, że J. B. w chwili powstania zobowiązania był jedynym członkiem zarządu spółki, organ przyjął, że zostały spełnione przesłanki z art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749 ze zm. ; powoływanej dalej jako: O.p.), a zatem możliwość określenia odpowiedzialności J. B., jako prezesa zarządu spółki w wysokości 655.137,92 zł wraz z odsetkami jak dla zaległości podatkowych z tytułu zwrotu dofinansowania przyznanego ww. umową.

Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy złożył J. B., zarzucając organowi nieuwzględnienie okoliczności mających istotny wpływ na zarządzanie i funkcjonowanie spółki, a mianowicie obarczenie go odpowiedzialnością za cofnięcie dofinansowania i niewypłacalność spółki, podczas gdy w spółce funkcjonowała inna osoba i to ona ponosi za to odpowiedzialność.

Decyzją z [...] marca 2015 r. Zarząd Województwa Lubuskiego uchylił w całości swoją decyzję z [...] sierpnia 2014 r. i orzekł o określeniu odpowiedzialności J. B., jako prezesa zarządu "E." sp. z o.o. solidarnie ze spółką "E." sp. z o.o., w wysokości 655.137,92 zł z tytułu zwrotu dofinansowania przyznanego wskazaną na wstępie umową o dofinansowanie, wraz z odsetkami określonymi jak dla zaległości podatkowych. W uzasadnieniu podzielono stanowisko zaprezentowane w decyzji I instancji. Organ wskazał, iż ustalił, że P. S. nie była członkiem zarządu spółki, zaś skierowanie jednorazowo do niej pisma nie przesądza, jakie funkcje dana osoba sprawuje. Organ potwierdził, że do P. S., jako osoby wskazanej do kontaktu, zostało skierowane pismo, jednak w wyniku weryfikacji dokumentów okazało się, że osoba ta nie ma umocowania do reprezentowania spółki, w tym nie jest wpisana do KRS. W związku z powyższym nie wysyłano więcej pism ze wskazaniem nazwiska P. S. Organ wyjaśnił także, że z wyjaśnień jakie złożyła przed Sądem Rejonowym w Z., zgodnie z odpisem protokołu z rozprawy z dnia [...] września 2014 r. w sprawie o sygn. akt [...] wynika, iż nigdy nie była prezesem zarządu spółki. Nadto organ wskazał, że po sprawdzeniu akt spółki w Sądzie Rejonowym w Z. [...] Wydział Gospodarczy KRS, w celu sprawdzenia, kto i w jakim okresie ją reprezentował przed Sądem Rejonowym, jednoznacznie wynika, iż jedyną osobą reprezentującą spółkę był prezes zarządu J. B. To on każdorazowo składał dokumenty do Sądu, w tym sprawozdania finansowe, a na każdym dokumencie widnieje jego podpis wraz z pieczątką prezesa zarządu.

W skardze na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim J. B. wniósł o jej uchylenie, zarzucając zaskarżonej decyzji naruszenie art. 77, art. 80, art. 107 § 1 i 3 w zw. z art. 76 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1257; powoływanej dalej jako: k.p.a.) oraz art. 116 § 1 i 2 w zw. z art. 107 § 1, § 2 pkt 1 i 2 O.p.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, wyjaśniając, że samo posiadanie przez spółkę nieruchomości nie może przesądzać o możliwości prowadzenia skutecznej egzekucji z tego składnika majątku, w szczególności gdy nieruchomości spółki obciążone są hipotekami ponad trzykrotnie przekraczającymi ich wartość.

Na rozprawie w dniu 14 października 2015 r. pełnomocnik organu złożył wniosek o przeprowadzenie dowodu z dokumentów – pisma Dyrektora Departamentu Programów Regionalnych z dnia [...] sierpnia 2015 r. oraz odpowiedzi na to pismo komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w N. z dnia [...] sierpnia 2015 r. – na okoliczność bezskuteczności egzekucji prowadzonej z nieruchomości spółki. Pełnomocnik skarżącego wniósł o przeprowadzenie dowodu z zawnioskowanych dokumentów.

Wyrokiem z dnia 14 października 2015 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę.

Sąd I instancji stwierdził, że postępowanie w rozpoznawanej sprawie dotyczy określenia odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. z tytułu zwrotu dofinansowania, wobec czego zastosowanie mają przepisy Działu III Ordynacji podatkowej, które stosuje się odpowiednio zgodnie z art. 67 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.; powoływanej dalej jako: u.f.p.). WSA przywołał treść art. 107 § 1 i 2, art. 108 § 1 oraz art. 116 § 1 O.p. i wskazał na solidarną odpowiedzialność osób trzecich za zaległości podatkowe podatnika, w tym na solidarną wraz ze spółką odpowiedzialność członków zarządu całym ich majątkiem za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w określonych w przepisie okolicznościach. Sąd podniósł, że odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu. Do ustalenia odpowiedzialności członka zarządu konieczne jest zatem nie tylko ustalenie pozytywnych jej przesłanek, czyli bezskuteczności egzekucji zaległości podatkowej oraz powstania zobowiązania w okresie pełnienia przez niego tej funkcji, ale także wykazanie, że nie zachodzą przesłanki wyłączające tę odpowiedzialność. Przesłankami pozytywnymi są: pełnienie funkcji członka zarządu w czasie, gdy powstała zaległość podatkowa spółki oraz bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Do przesłanek uwalniających od odpowiedzialności należą natomiast: zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego bądź brak winy w niezgłoszeniu tych wniosków oraz wskazanie mienia spółki umożliwiającego zaspokojenie znacznej części zaległości podatkowych.

Przechodząc do pozytywnych przesłanek odpowiedzialności skarżącego za zaległości spółki z tytułu dofinansowania, za prawidłowe i znajdujące uzasadnienie w zebranym materiale dowodowym Sąd uznał ustalenie, że skarżący w okresie gdy powstała zaległość podatkowa, pełnił funkcję prezesa zarządu spółki. Okoliczność tę potwierdzają zeznania złożone przez P. S. przed Sądem Rejonowym w Z. w sprawie [...], jej oświadczenie z [...] grudnia 2014 r. oraz dokumenty, w tym sprawozdania finansowe, składane przez skarżącego do Sądu Rejonowego w Z. [...] Wydziału Gospodarczego KRS. W odniesieniu zaś do kwestii zaistnienia przesłanek egzoneracyjnych WSA stwierdził, że materiał dowodowy potwierdza, iż organ w 2013 r., wykonując czynności prowadzące do odzyskania należności z umowy o dofinansowanie, ustalił, iż spółka "E." jest właścicielem nieruchomości obciążonych hipotekami. Dane te pochodzą m.in. z obwieszczenia o licytacji z [...] września 2013 r. W konsekwencji WSA podzielił stanowisko organu wyrażone w odpowiedzi na skargę, że wysokość wpisanych hipotek w stosunku do ich wartości nie może zaspokoić nawet w części należności. W ocenie Sądu, samo posiadanie przez spółkę nieruchomości nie może przesądzać o możliwości prowadzenia skutecznej egzekucji z tego składnika majątku, która umożliwi zaspokojenie zaległości w znacznej części. Bezskuteczność egzekucji z nieruchomości potwierdza również dopuszczone jako dowód w sprawie pismo komornika przy Sądzie Rejonowym w N. z [...] sierpnia 2015 r., z uwagi na to, iż nieruchomość objęta KW [...] została sprzedana w drodze licytacji, a nieruchomości KW [...] oraz KW [...] nie zostały sprzedane w powodu braku licytantów.

Wobec powyższych okoliczności Sąd I instancji uznał zarzuty naruszenia prawa materialnego oraz przepisów postępowania za nieuzasadnione i oddalił skargę.

II

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył J. B., zaskarżając to orzeczenie w całości oraz wnosząc o jego uchylenie w całości i uwzględnienie skargi, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego radcy prawnego z urzędu za obie instancje według norm przepisanych oraz przyjęcie do łącznego rozpoznania zażalenia z dni [...].10.2015 r. w sprawie kosztów radcy prawnego z urzędu. Ponadto skarżący kasacyjnie wniósł o przeprowadzenie dowodów z dokumentów, znajdujących się w aktach sprawy ale pominiętych w ocenie dowodów, na okoliczność odwołania skarżącego jako członka zarządu i jego zwolnienie z pracy oraz powołania nowego członka zarządu w okresie powstania zobowiązania, tj. pismo z [...].08.2014 r. do Zarządu Województwa Lubuskiego, rozwiązanie umowy o pracę, świadectwo pracy, pismo o przyznaniu premii, zawarcie umowy o dzieło, rachunki z [...].04.2010 r., uchwały nadzwyczajnego walnego zgromadzenia wspólników [...].04.2010 r. o odwołaniu skarżącego.

Na podstawie art. 174 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1369 ze zm.; powoływanej dalej jako: p.p.s.a.) zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie:

1. przepisów procesowych, a głównie:

a) art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 75 § 1 k.p.a., art. 77 § 1 i § 4 k.p.a., art. 80 k.p.a. w zw. z art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c. i art. 34 § 1 o.p. poprzez:

- niewłaściwą i błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego w zakresie możliwości zaspokojenia wierzyciela z majątku Spółki "E." Sp. z o.o., a głównie pominięcie, że wartość majątku spółki przekracza dwukrotnie wartość zobowiązania, pominięcie sprawdzenia kolejności zaspakajania wierzycieli z poszczególnych hipotek i uprzywilejowanej pozycji strony przeciwnej do windykacji należności - a w konsekwencji, przedwczesne przyjęcie, że Spółka "E." jest niewypłacalna;

- poprzez pominięcie dowodów na okoliczność odpowiedzialności innego członka zarządu – P. S. i bezpodstawne przyjęcie braku odpowiedzialności tego członka, w oparciu o subiektywny dowód w postaci przesłuchania w/w w innej sprawie;

- nieuzasadnione przyjęcie, że podpisanie sprawozdań finansowych, bez

sprawdzania prawdziwości tego podpisu, stanowi wystarczający dowód na przyjęcie odpowiedzialności skarżącego;

b) art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. l33 § 1 p.p.s.a., poprzez zastosowanie w sprawie dowodów w postaci zeznań świadków, złożonych w innej sprawie karnej, niezakończonej nawet prawomocnym wyrokiem.

2. prawa materialnego poprzez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, a głównie:

a) art. 107 § 1 i § 2, art. 108 § 1 i § 4 i art. 116 § 1 pkt 1 i 2, § 2 i § 4 o.p., poprzez:

- błędne przyjęcie, że egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna, pominięcie, że wartość nieruchomości dotychczas niesprzedanych stanowi dwukrotność kwoty spornego zobowiązania, co przy uprzywilejowanej pozycji organu dysponującego funduszami publicznymi objętymi przepisami ordynacji podatkowej może wystarczyć na jego zaspokojenie;

- przedwczesne podjecie ustaleń o niewypłacalności spółki w oparciu o przeprowadzoną egzekucję z ruchomości i wierzytelności spółki, z pominięciem, że egzekucja z nieruchomości nie została przeprowadzona;

- przyjęcie odpowiedzialności tylko jednego członka zarządu z pominięciem, że w okresie powstania zobowiązania odwołano skarżącego z funkcji Prezesa Zarządu a powołano Panią P. S., która prowadziła korespondencję z organem w sprawie zadłużenia i posługiwała się pieczątką Prezesa Zarządu.

3. Na zasadzie art. 174 pkt 1 i 2 p.p.s.a. w zw. z art. 200 i art. 205 § 2 i art. 250 p.p.s.a. skarżący zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów § 6 pkt 6, § 14 ust. 2 pkt la rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ustanowionych z urzędu, poprzez zasądzenie zaniżonych kosztów procesu z pominięciem, że stawka minimalna opłaty za prowadzenie sprawy administracyjnej, której przedmiotem jest należność pieniężna, powinna być obliczona na podstawie § 6 ww. rozporządzenia.

Szczegółową argumentację na poparcie zarzutów sformułowanych w petitum skargi kasacyjnej przedstawiono w jej uzasadnieniu.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ wniósł o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

III

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Zarzuty skargi kasacyjnej nie są uzasadnione i dlatego skarga nie może być uwzględniona.

Zgodnie z art. 174 p.p.s.a. skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: 1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; 2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Dodać należy, że w przypadku oparcia skargi kasacyjnej na naruszeniu prawa procesowego (art. 174 pkt 2 p.p.s.a.) wnoszący skargę kasacyjną musi mieć na uwadze, że dla ewentualnego uwzględnienia skargi kasacyjnej niezbędne jest wykazanie wpływu naruszenia na wynik sprawy.

Naczelny Sąd Administracyjny jest związany podstawami skargi kasacyjnej, bowiem stosownie do treści art. 183 § 1 p.p.s.a., rozpoznając sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze z urzędu pod uwagę jedynie nieważność postępowania. Ze wskazanych przepisów wynika, że wywołane skargą kasacyjną postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym podlega zasadzie dyspozycyjności i nie polega na ponownym rozpoznaniu sprawy w jej całokształcie, lecz ogranicza się do rozpatrzenia poszczególnych zarzutów przedstawionych w skardze kasacyjnej w ramach wskazanych podstaw kasacyjnych. Istotą tego postępowania jest bowiem weryfikacja zgodności z prawem orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz postępowania, które doprowadziło do jego wydania. Związanie Sądu podstawami skargi kasacyjnej wymaga prawidłowego ich określenia w samej skardze. Oznacza to konieczność powołania konkretnych przepisów prawa, którym uchybił sąd, uzasadnienia zarzutu ich naruszenia, a w razie zgłoszenia zarzutu naruszenia prawa procesowego, wykazania dodatkowo, że to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W odniesieniu do prawa materialnego należy wykazać, na czym polegała dokonana przez sąd pierwszej instancji błędna wykładnia lub niewłaściwe zastosowanie oraz jaka powinna być wykładnia prawidłowa lub, jakie powinno być właściwe zastosowanie przepisu prawa materialnego.

Wychodząc z tego założenia, należy na wstępie zaznaczyć, że wobec niestwierdzenia z urzędu nieważności postępowania (art. 183 § 2 p.p.s.a.) Naczelny Sąd Administracyjny ogranicza swoje rozważania do oceny zagadnienia prawidłowości dokonanej przez sąd I instancji wykładni wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa.

Uwzględniając istotę sporu prawnego rozpatrywanej sprawy, komplementarny charakter zarzutów kasacyjnych uzasadnia, aby rozpatrzeć je łącznie. W skardze kasacyjne sformułowano zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego, które nie mogą być uznane za usprawiedliwione. Podkreślenia przy tym wymaga, że argumentacja zawarta w uzasadnieniu skargi kasacyjnej została przedstawiona w taki sposób, że zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego ściśle powiązano (uzasadniano) z naruszeniem przepisów postępowania i odwrotnie - potencjalne błędy proceduralne skutkowały w ocenie autora skargi kasacyjnej uchybieniami materialnoprawnymi.

W sprawie niniejszej strona skarżąca w ramach podstawy określonej w art. 174 pkt 2 p.p.s.a. powołała przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (tj. zarzut naruszenia art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 75 § 1 k.p.a., art. 77 § 1 i § 4 k.p.a., art. 80 k.p.a. w zw. z art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c. i art. 34 § 1 o.p.), których ani sąd pierwszej instancji, ani też organy podatkowe nie stosowały i nie mogły stosować albowiem w sprawie orzeczenia o odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością solidarnie ze spółką z tytułu zwrotu dofinansowania zastosowanie mają przepisy Ordynacji podatkowej, a nie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. W związku z tym zarzuty, które w intencji wnoszącego skargę kasacyjną miały zakwestionować przyjęte w sprawie ustalenia faktyczne, z przyczyn formalnych okazały się niezasadne.

Nie znajdują uzasadnienia również zarzuty materialnoprawne, tj. zarzuty naruszenia art. 107 § 1 i § 2, art. 108 § 1 i § 4 i art. 116 § 1 pkt 1 i 2, § 2 i § 4 o.p. Skoro autorka skargi kasacyjnej nie zakwestionowała skutecznie poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych, to oczywista jest nieskuteczność zarzutu niewłaściwego zastosowania przepisu prawa materialnego, a to właśnie zarzuca strona skarżąca.

Podnieść tylko należy, że skarżący, zgodnie z art. 116 § 1 o.p. jest jednym z podmiotów odpowiedzialnych solidarnie za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z tytułu zwrotu dofinansowania i odpowiada za zobowiązana powstałe w czasie pełnienia przez niego obowiązków członka zarządu. Organy wykazały, że egzekucja należności z tytułu zwrotu dofinansowania z majątku spółki okazała się bezskuteczna. Skarżący natomiast jako członek zarządu, nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy. Uwolnienie od odpowiedzialności może też nastąpić przez wykazanie, że istnieje mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie należności z tytułu zwrotu dofinansowania spółki w znacznej części. Tych okoliczności skarżący też skutecznie nie wykazał.

Analiza przepisu z art. 116 § 1 o.p. w kontekście przesłanek egzoneracyjnych, prowadzi bowiem do wniosku, że przepis ten wyraźnie przesuwa ciężar dowodu w tym zakresie na stronę. Świadczą o tym sformułowania "niewykazanie przez członka zarządu", "niewskazanie mienia". Strona winnna zatem wykazać aktywność w kierunku wskazania dowodów potwierdzających istnienie jednej (lub obu) okoliczności wyłączających jego odpowiedzialność z tytułu zwrotu dofinansowania, którego beneficjentem była spółka, które to należności powstały w czasie, kiedy wchodził w skład jej zarządu. Pogląd o spoczywaniu na członku zarządu ciężaru wykazania okoliczności uwalniających go od odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki jest ugruntowany w orzecznictwie sądowoadminstracyjnym (wyrok WSA w Gliwicach, III SA/Gl 332/12, LEX nr 1224071 i powołane tam orzecznictwo). W tej kwestii poglądy orzecznictwa i doktryny są zbieżne i utrwalone (por. wyrok WSA w Gdańsku z 6 marca 2013 r., I SA/Gd 849/12, LEX nr 1305346).

W świetle ustalonych przez organy okoliczności faktycznych nie budzi wątpliwości wykazanie przez organy istnienia pierwszej z przesłanek pozytywnych. Bezspornym bowiem jest, że skarżący pełnił funkcję członka zarządu spółki w czasie, gdy powstała zaległość spółki z tytułu dofinansowania.

Odnośnie do pojęcia bezskuteczności egzekucji należy odwołać się do uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 grudnia 2008 r., II FSP 6/08 (ONSAiWSA z 2009 r., nr 2, poz. 19). Uchwała ta ma bowiem moc ogólnie wiążącą. Wszystkie składy sądów administracyjnych muszą się zatem do niej zastosować w tożsamych stanach prawnych, a gdy tezy tej nie podzielają, mogą jedynie ponownie przedstawić poszerzonemu składowi Naczelnego Sądu Administracyjnego to samo zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości (art. 269 § 1 p.p.s.a.). W powołanej uchwale uznano, że bezskuteczność egzekucji musi być stwierdzona po przeprowadzeniu postępowania egzekucyjnego. Jednocześnie też przyjęto, że bezskuteczność egzekucji ustala się na podstawie każdego dostępnego dowodu.

W tej sprawie wykazano, że w stosunku do Spółki zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne, a czynności egzekucyjne zostały skierowane do ruchomości i nieruchomości dłużnika. Postanowieniem z [...] marca 2013 r. komornik sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne przeciwko "E." sp. z o. o, wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji, a w uzasadnieniu swojego postanowienia podał, że dotychczasowa egzekucja z wierzytelności oraz z rachunków bankowych okazała się bezskuteczna i zwrócił tytuł wierzycielowi. W odpowiedzi na stosowane zapytanie organu (wierzyciela) komornik zaznaczył także, że części nieruchomości spółki nie udało się zbyć z uwagi na brak nabywcy – pismo Komornika Sądowego S. R. przy Sądzie Rejonowym w N. (k. 63 akt sądowych). Stwierdzenie w toku postępowania egzekucyjnego (a postępowanie takie było bowiem w tym przypadku wszczęte i następnie umorzone), że zobowiązany posiada nieruchomość, samo zatem nie przesądza, że egzekucja nie jest bezskuteczna. Niezbędna jest ocena, czy długotrwałość egzekucji z nieruchomości, prognozowane koszty związane z jej prowadzeniem nie przekroczą kwot wpływów uzyskanych w toku postępowania egzekucyjnego (por. uzasadnienie powołanej uchwały II FPS 6/08). W tym przypadku ocena taka została przeprowadzona przez organ. Podjęta próba egzekucji z części nieruchomości nie przyniosła żadnych wpływów, bowiem nie znaleziono nabywcy nieruchomości. Dokonane przez organ porównanie szacunkowej wartości tych nieruchomości z wysokością obciążeń z tytułu hipotek ustanowionych na tych nieruchomościach wskazywało na to, że ponowna próba egzekucji z nieruchomości nie przyniosłaby wpływów pozwalających na częściowe choćby pokrycie zadłużenia Spółki względem organu, a mogłaby jedynie generować kolejne koszty. Zauważyć bowiem należy, że podział sumy uzyskanej z licytacji nieruchomości następuje według ustalonej zgodnie z art. 1025 § 1 k.p.c. kolejności zaspokojenia. Należności zabezpieczone hipoteką zaspokajane są w kategorii piątej, a należności, do których stosuje się przepisy Ordynacji podatkowej (a więc także zobowiązania za zaległości spółki z tytułu dofinansowania ) - w kategorii siódmej. W sposób dostateczny wskazały na to własne wyliczenia organu. Skarżący wskazywał bowiem na to samo mienie, które było już przedmiotem egzekucji. Z tych powodów za zasadne, w ustalonym stanie faktycznym, należy uznać zarzuty naruszenia art. 116 § 1 pkt 2 o.p., przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.

Całkowicie chybione są zarzuty naruszenia art. 107 § 1 i § 2, art. 108 § 1 i § 4 oraz art. 34 § 1 o.p., albowiem autorka skargi kasacyjnej tych zarzutów w ogóle nie uzasadniła.

Nie jest zasadny również zarzut naruszenia art. 133 § 1 i 2 p.p.s.a., "poprzez zastosowanie w sprawie dowodów w postaci zeznań świadków, złożonych w innej sprawie karnej, nie zakończonej nawet prawomocnym wyrokiem". Sąd administracyjny orzeka więc na podstawie akt sprawy, rozpatrując ją na podstawie stanu faktycznego i prawnego istniejącego w dacie wydania zaskarżonego aktu. Obowiązek wydania wyroku na podstawie akt sprawy - rozumiany, jako oparcie rozstrzygnięcia na istotnych w sprawie faktach udokumentowanych w aktach sprawy - oznacza orzekanie na podstawie materiału dowodowego znajdującego się w aktach sprawy i stanowiącego podstawę faktyczną wydania zaskarżonego aktu oraz zakaz wykraczania poza ten materiał. Konsekwencja powyższego, jak podkreśla się w orzecznictwie sądowoadministracynym, jest to, że naruszenie zasady określonej w art. 133 § 1 p.p.s.a., może stanowić, w ramach art. 174 pkt 2 p.p.s.a., usprawiedliwioną podstawę kasacyjną, jeżeli polega w szczególności na: 1) oddaleniu skargi, mimo niekompletnych akt sprawy, 2) pominięciu istotnej części tych akt, 3) przeprowadzeniu postępowania dowodowego z naruszeniem przesłanek wskazanych w art. 106 § 3 p.p.s.a. i 4) oparciu orzeczenia na własnych ustaleniach sądu, tzn. dowodach lub faktach nieznajdujących odzwierciedlenia w aktach sprawy, o ile nie znajduje to umocowania w art. 106 § 3 p.p.s.a. (por. np. wyrok NSA z dnia 26 maja 2010 r., sygn. akt I FSK 497/09). Naruszeniem art. 133 § 1 p.p.s.a. będzie więc takie przeprowadzenie kontroli legalności zaskarżonego aktu, które doprowadzi do przedstawienia przez sąd administracyjny I instancji stanu sprawy w sposób oderwany od materiału dowodowego zawartego w aktach sprawy i ustaleń dokonanych w zaskarżonym akcie administracyjnym, przy jednoczesnym niekwestionowaniu tych ustaleń (por. np. wyrok NSA z dnia 19 października 2010 r., sygn. akt II OSK 1645/09, dostępny na stronie internetowej pod adresem: http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Zarzuty naruszenia art. 133 § 1 p.p.s.a., z punktu widzenia istoty zawartej na ich gruncie regulacji, nie mogą być uznane za usprawiedliwione. Ponownie odwołując się do konsekwencji wypływających z treści art. 174 pkt 2 w związku z art. 176 p.p.s.a. podnieść należy, że kwestia ustaleń w zakresie tego, iż P. S. nie była członkiem zarządu spółki "E.", nastąpiła w postępowaniu przed organem administracji i znajduje odzwierciedlenie tak w uzasadnieniu decyzji wydanych w tej sprawie, jak i postanowieniach dowodowych organu (zob. np. postanowienie Nr [...] z [...] grudnia 2014 r. w sprawie dopuszczenia dowodów w tym oświadczeń P. S.). To organ potwierdził, że P. S. nie miała umocowania do reprezentowania spółki, w tym nie była wpisana do KRS. Zatem to organ administracji, a nie WSA przeprowadził także dowód z wyjaśnień jakie złożyła ona przed Sądem Rejonowym w Z. (zgodnie z odpisem protokołu z rozprawy z dnia [...] września 2014 r. w sprawie o sygn. akt [...] wynikało, że nigdy nie była ona prezesem zarządu spółki "E."). W omawianym zakresie Sąd wydając zaskarżony wyrok oparł się zatem na materiale zgromadzonym przez organy administracji, nie pominął żadnych dowodów, nie orzekał także na podstawie dowodów nieistniejących.

Bezprzedmiotowe są natomiast zarzuty naruszenia art. 174 pkt 1 i 2 p.p.s.a. w zw. z art. 200 i art. 205 § 2 i art. 250 p.p.s.a. oraz § 6 pkt 6, § 14 ust. 2 pkt 1a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, ponieważ postanowienie sądu w kwestii rozpatrzenia wniosku pełnomocnika o zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, do którego odnosiły się te zarzuty zostało następnie uchylone postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie sygn. akt I GZ 823/15.

Z tych wszystkich względów i na podstawie art. 184 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji.

Na podstawie art. 207 § 2 p.p.s.a. odstąpiono od zasądzania zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego w całości, z uwagi na trudną sytuację materialną strony skarżącej kasacyjnie, o której świadczy przyznane jej w niniejszym postępowaniu prawo pomocy w zakresie zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu.

Odnosząc się natomiast do wniosku pełnomocnika skarżącego o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Sąd wyjaśnia, że Naczelny Sąd Administracyjny nie rozpatruje wniosku pełnomocnika ustanowionego z urzędu o przyznanie wynagrodzenia z tytułu udzielonej pomocy prawnej w postępowaniu kasacyjnym, gdyż orzeka się o tym w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, w drodze odrębnego postanowienia, wydanego na posiedzeniu niejawnym referendarz sądowy (art. 258 § 2 pkt 8 p.p.s.a.) albo sąd w składzie jednego sędziego (art. 16 § 2 p.p.s.a). Na postanowienie wydane w przedmiocie wynagrodzenia pełnomocnika ustanowionego z urzędu przysługuje odpowiednio sprzeciw (art. 259 § 1 i 2 p.p.s.a.) lub zażalenie (art. 227 p.p.s.a.). W związku z tym Naczelny Sąd Administracyjny jest uprawniony do orzekania w przedmiocie wynagrodzenia dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu, w sprawach należących do właściwości wojewódzkich sądów administracyjnych, w ramach kontroli instancyjnej postanowień rozstrzygających wspomnianą kwestię (por. postanowienie NSA z dnia 10 lutego 2014 r., sygn. akt I FPS 3/13, publ. http://orzeczenia.nsa.gov.pl). Z tego powodu nie zawarto w orzeczeniu rozstrzygnięcia dotyczącego tej kwestii.